Czy w jednej książce można szczegółowo opisać cały wiek? Zastanawia się nad tym Roman Soroczyński.
Czy w jednej, nawet liczącej ponad 1.200 stron, książce można szczegółowo opisać cały wiek? Zadania takiego podjął się niemiecki historyk, Jürgen Osterhammel. W książce Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata opisuje on osiągnięcia epoki industrializacji: maszynowe przyspieszenie, ruchy emancypacyjne czy triumfalny pochód filmu, ale też jej upiory: krwawe wojny, 16-godzinny dzień pracy, anarchię w rachubie czasu czy komercyjne wystawianie na widok publiczny tzw. osobliwych ludzi.
W czerwcu 2006 r. w australijskim ogrodzie zoologicznym dokonała żywota żółwica Harriet, która w 1835 r. na wyspach Galapagos poznała młodego badacza natury Karola Darwina. Nie ma już zatem wśród żywych nikogo, kto pamiętałby chińskie powstanie bokserów czy wojnę burską w Afryce. Nikt nie pamięta świata bez żarówki, karabinu maszynowego, automobilu, kinematografu, techniki rentgenowskiej. Nie ma też książki, która przedstawiałaby panoramę XIX wieku z taką wnikliwością, rozmachem i pasją, jak dzieło Osterhammela. Na jej kartach rewolucje, wojny napoleońskie, Pax Britannica, Dziki Zachód czy dominacja i arogancja Europy ukazane są z niezwykłą mocą i plastycznością.
Jürgen Osterhammel rozpoczął swoją karierę naukową na London School of Economics. W 1980 uzyskał tytuł doktora z zakresu historii nowożytnej na Uniwersytecie w Kassel. Zajmuje się przede wszystkim kolonializmem, historią Eurazji od XVIII wieku, historią i teorią historiografii. W 2010 roku w Monachium opublikowano pierwsze wydanie książki Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata. Trzy lata później, w 2013 roku, książka ukazała się – nakładem Wydawnictwa Poznańskiego – w języku polskim. Zatem prezentowane w niniejszym artykule dzieło jest drugim polskim wydaniem.
Osterhammel nie ogranicza się tylko do tytułowych stu lat. Cofa się do wieku XVIII, a nawet wcześniejszych, by ukazać przyczyny pewnych zjawisk. Bowiem według jego koncepcji wiek XIX zaczął się już w latach siedemdziesiątych XVIII wieku. Autor wkracza również do XX wieku, by z kolei opisać skutki tego, co nastąpiło w latach 1801-1900. Tu – jako cezurę – przyjął lata dwudzieste. W jego opasłym dziele czytamy o obyczajach, życiu codziennym i publicznym, o demografii i demokracji, o podróżach i klęskach żywiołowych, o religii i sekularyzacji. Niektórzy twierdzą, że o wszystkim.
I tu pozwolę sobie mieć odmienne zdanie. Tak się składa, że dzisiaj (29 listopada 2020 roku) mija 190 rocznica wybuchu Powstania Listopadowego. Niestety, jedynym śladem w tej książce jest wzmianka: – Niepokoje społeczne, które wybuchły pod koniec lipca 1830 r. w Paryżu, wywołały rewolucyjne wrzenie we Francji (…), Polsce i kilku krajach Związku Niemieckiego …
Równie skrzętnie ominął kwestię Konstytucji 3 Maja. Wspomina jedynie „wpływowe wzorce” konstytucyjne: z USA (1787 r.), z Francji (1791 r.), z Hiszpanii (1812 r.) i z Rzeszy Niemieckiej (1871 r.). Skoro cofał się do XVIII wieku, mógł przynajmniej wspomnieć o rozbiorach Polski: 1772-1793-1795.
Może ktoś powie, że jestem zbyt polonocentryczny. Chyba jednak nie! Mam wręcz wrażenie, że również Europa Środkowo-Wschodnia została przez autora potraktowana zbyt lekko. Za to widać jego fascynację Ameryką Północną, wspaniałą znajomość historii Chin. Sądzę, że P.T. Czytelnicy mogliby wskazać również kilka innych dziedzin, które zostały zbyt słabo zaakcentowane przez Jürgena Osterhammela.
Czy o to jednak chodzi? Myślę, że należy docenić ogrom pracy i nowatorskie metody historiograficzne autora. Nie bez kozery „Financial Times” odnotował, że jest to monumentalne studium XIX wieku, które w możliwie najszerszy sposób przedstawia epokę globalizacji. Co nie zmienia faktu, że – odpowiadając na pytanie, które postawiłem na początku – twierdzę, iż nie można w jednej książce opisać całego wieku.
Jürgen Osterhammel, Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata.
Przełożyli: Izabela Drozdowska-Broering, Jerzy Kałążny, Adam Peszke, Katarzyna Śliwińska
Redaktor prowadzący: Bogumił Twardowski
Marketing i promocja: Katarzyna Kończał
Redakcja: Ewa Dobosz
Redakcja naukowa i posłowie: Witold Molik
Konsultacja merytoryczna: Christian Myschor
Korekta: Anna Gądek
Łamanie: Scriptor s.c.
Projekt okładki i stron tytułowych: Ula Pągowska
Wydanie II, poprawione
Wydawca: Wydawnictwo Poznańskie Sp. z o.o., 2020
ISBN 978-83-66570-57-3
