Rafał Dajbor pisze o sztuce Cesarz-Redivivus na podstawie powieści Cesarz Ryszarda Kapuścińskiego.
W styczniu bieżącego roku minęła dziesiąta rocznica śmierci wybitnego polskiego reportażysty, twórcy, który udowodnił, iż twórczość dziennikarska potrafi być najprawdziwszą literaturą – Ryszarda Kapuścińskiego.
Przy tej okazji Teatr Scena przypomniał zrealizowany premierowo w maju 2016 roku monodram Jolanty Olszewskiej zatytułowany Cesarz – Redivivus, na podstawie powieści Cesarz.
O czym opowiada „Cesarz”?
Odpowiedź na to pytanie jest interesująca, bo książka ta ma kilka warstw znaczeniowych. Gdy wziąć pod uwagę pierwszą z nich – jest to opowieść o tym, w jakich okolicznościach obalony został władca Etiopii, rządzący w latach 1930-74 – cesarz Hajle Sellasje I. Nie jest to jednak opowieść stricte dokumentalna, ale parabola losów każdej władzy absolutnej. Władzy, która traktuje człowieka nie jak obywatela, a jak poddanego, ze wszystkimi tego konsekwencjami. Władzy, która nie liczy się z faktami, która gromadzi wokół siebie dwór klakierów, miernot i potakiwaczy, na których tle władca jaśnieje pełnym blaskiem. Jest jednak i ta najgłębsza warstwa, w której „Cesarz” to opowieść o każdej władzy. Nie tylko tej absolutnej.
Kapuściński opowiada o etiopskim satrapie po to, by pokazać, jak łatwo każda (nawet ta wybrana demokratycznie) władza może się zdemoralizować i oderwać od rzeczywistości. Jest to ostrzeżenie, które aktualne było nie tylko w naznaczonym totalitaryzmami XX wieku, ale które pozostaje ważne po dziś dzień. A ponieważ natura ludzka pozostaje niezmienna – zapewne będzie aktualne w każdych czasach i pod każdą szerokością geograficzną.
Komentarz Alicji Kapuścińskiej
Przedstawienie Jolanty Olszewskiej spotyka się z uznaniem nie tylko krytyków i widzów, ale także Alicji Kapuścińskiej, wdowy po pisarzu, która z wielką pieczołowitością dba o dorobek twórczy swojego męża.
Oto, co powiedziała, pani Alicja Kapuścińska, w udzielonej specjalnie na potrzeby niniejszego artykułu wypowiedzi:
Monodram według „Cesarza” widziałam w różnych wersjach i w różnych miejscach. Kilka razy widziałam także i tę wersję, którą przygotowała Jola Olszewska i która to wersja bardzo mi się podoba.
Jola zaczęła to grać jeszcze za życia mojego męża, który zresztą był jej za to bardzo wdzięczny. Spodobał mu się nietypowy w gruncie rzeczy pomysł, by z takiej powieści, jak „Cesarz” zrobić krótki, zwięzły, a przy tym trafny i nie gubiący ducha oryginału spektakl teatralny w formie monodramu.Mocno zapamiętałam oczywiście tę pierwszą wersję, zrealizowaną przez Teatr Adekwatny na deskach Teatru Dramatycznego. Była to rewelacja!
Później Jola Olszewska grała to w różnych miejscach i najbardziej utkwił mi w pamięci spektakl zagrany w Domu Kultury w Izabelinie z udziałem dzieci z polskiej szkoły im. Ryszarda Kapuścińskiego w Pińsku (mój mąż stamtąd pochodził, był Poleszukiem). Było to tuż po śmierci męża. Jola wyreżyserowała to tak, że dzieci po spektaklu wychodziły kolejno zza sceny i mówiły fragmenty z twórczości męża, każde ze zniczem w ręku. Było to niezwykle wzruszające.
Widziałam też oczywiście najnowszą wersję, zatytułowaną „Cesarz – Redivivus”, którą Jola zrobiła w Teatrze Scena u Andrzeja Ferenca. I znów jest to doskonałe. Jola prezentuje tę samą zwięzłość, ten sam emocjonalny poziom, który sprawia, że to przedstawienie po raz kolejny chwyciło mnie za serce. Mam nadzieję, że Jola znajdzie na deskach Teatru Scena miejsce, by grać to przedstawienie częściej. Bo dzięki temu dzisiaj, 10 lat od śmierci mojego męża, można zapoznać się z bogactwem jego myśli.
Przedstawienie Joli w moim odczuciu zachęca do sięgnięcia po książki Ryszarda Kapuścińskiego. Pozwala przekonać się, jak wybitnym był twórcą i jakim mądrym człowiekiem. Jola znakomicie to wychwytuje i umie pokazać na scenie. Jestem jej za to niezmiernie wdzięczna, bardzo się zaprzyjaźniłyśmy i trzymam kciuki, by „Cesarz – Redivivus” pojawiał się na afiszu jak najczęściej.
Słowa Alicji Kapuścińskiej to znakomita rekomendacja i wielka zachęta, by śledzić repertuar Teatru Scena, a gdy tylko „Cesarz – Redivivus” znów znajdzie się na afiszu – wybrać się na Krakowskie Przedmieście 87/89.
Dodajmy, że Jolanta Olszewska to wykonawczyni przedstawienia, autorka scenariusza oraz scenografii.
Reżyserem jest Bogusław Jasiński, autorem wizualizacji Tomasz Tokarski, zaś w przedstawieniu wykorzystano motyw muzyczny autorstwa Jana Kantego-Pawluśkiewicza.
