O znanym warszawskim wydawcy opowiada Krzysztof Szujecki z Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie.
114. felieton pod wspólną nazwą: Stolica historii. Przedstawiają członkowie Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie, które są już od trzech lat emitowane w każdą sobotę, w nieco skróconej wersji, w Radiu Kolor.
Podcast Radia Kolor jest pod tekstem.
Z cyklu:
Stolica historii.
Przedstawiają członkowie
Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie.
Odcinek CXIV:
Jakub Mortkowicz i jego dzieło
Nie byłem kupcem i nie umieram jako kupiec.
Opowiada Krzysztof Szujecki
Jakub Mortkowicz urodził się 25 marca 1876 roku w Opocznie w rodzinie żydowskiej. Studiował nauki społeczne i przyrodę na zachodnioeuropejskich uczelniach – w Monachium Brukseli i Antwerpii. Podczas pobytu za granicą działał również w ruchu młodzieży polskiej.
Gdy Mortkowicz powrócił do Polski, podjął pracę jako korespondent zagraniczny w banku Hipolita Wawelberga. Szybko stał się cenionym pracownikiem, o czym świadczy fakt, że już po trzech miesiącach pracodawca z własnej inicjatywy podniósł mu miesięczną pensję z 25 do 75 rubli. Pracował także społecznie w sekcji ekonomicznej Towarzystwa Popierania Przemysłu i Handlu Polskiego „Rozwój”.
Był początek XX w. Pewnego lata Jakub wraz z niedawno poślubiona małżonką, Janiną z domu Horowitz, odbyli dłuższą podróż po Europie. Ich przystankami były Paryż, Monachium i Wiedeń. Jakub nawiązał wówczas wartościowe znajomości z wieloma osobami z grona zagranicznych księgarzy. Jego zainteresowania związane z ich profesją wynikały przede wszystkim z tego, że był wielkim entuzjastą polskiej kultury, uczestniczył w konspiracyjnej działalności, a to wszystko łączyło się z szeroko pojętą działalnością wydawniczą. Powziął więc z żoną odważną decyzję o założeniu własnego wydawnictwa.
W 1913 roku opublikowali pierwsze w języku polskim wydanie słynnej książki Ferenca Molnára. Zajmująca się tłumaczeniami Janina Mortkowicz nie znała języka węgierskiego, dokonała więc przekładu z niemieckiego, gdy tylko ten był gotowy. Zmieniła jednak znacząco tytuł, który różnił się od oryginalnego: Chłopcy z ulicy Pawła. Co ciekawe, pierwszego tłumaczenia z oryginalnego języka węgierskiego dokonał dopiero pod koniec lat 80. XX w. Tadeusz Olszański – znany dziennikarz sportowy i hungarysta. Nie zdecydował się on jednak na zmianę tytułu i w jego przekładzie książka również ukazała się pod utrwalonym w świadomości Polaków tytułem: Chłopcy z placu broni.
W ciągu swojej kariery zawodowej Jakub Mortkowicz opublikował łącznie ponad 700 książek, a jego oficyna wydawała kilkanaście poczytnych czasopism. Przede wszystkim jednak Mortkowicz – podczas zaborów i po nastaniu niepodległości – poważnie przyczynił się do rozwoju kultury polskiej, co w tych trudnych czasach miało ogromne znaczenie. Wydawał dzieła m.in. Marii Dąbrowskiej, Stefana Żeromskiego, Leopolda Staffa, Juliana Tuwima i Bolesława Leśmiana.
Z wielką pasją popularyzował wysokiej próby pisarstwo, a jednocześnie był aktywistą społecznym. Należał do zarządu Związku Księgarzy Polskich, działał w Polskim Towarzystwie Wydawców Książek. W grudniu 1918 r. założył ze znanym księgarzem Janem Gebethnerem Polskie Towarzystwo Księgarni Kolejowych „Ruch”, które jako jedyne w II RP rozpowszechniało pisma i książki na terenie całego kraju.
Niestety, pod koniec lat 20., przedsiębiorstwo Mortkowicza zaczęło popadać w coraz większe finansowe tarapaty – rosły zobowiązania wobec banków, drukarni, autorów. Dodatkowo, w grudniu 1930 r., pożar strawił prawie całą księgarnię przy ulicy Mazowieckiej, nie oszczędzając posiadanego asortymentu.
Wydawało się, że wydawnictwo nie przetrwa wielkiego kryzysu gospodarczego, którego skutki odczuwano już na całym świecie. Stało się jednak inaczej – działało, z niedługą przerwą w 1944 roku, aż do chwili całkowitego przejęcia rynku wydawniczego przez państwo w 1950 roku, lecz Mortkowicz już tych czasów nie doczekał. Kiedy jego firma chyliła się ku upadkowi, a wierzyciele zaczęli go natrętnie ścigać, zdecydował się na najstraszniejszy krok – 9 sierpnia 1931 r. popełnił samobójstwo, strzelając sobie w głowę we własnym mieszaniu przy ulicy Okólnik.
W pozostawionym liście pożegnalnym napisał znamienne zdanie:
Nie byłem kupcem i nie umieram jako kupiec.
Pogrzeb – Jakuba Mortkowicza.
Krzysztof Szujecki
Urodzony w 1987 w Warszawie, absolwent Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Pasjonat historii i historii sportu.
Autor wielu książek o tej tematyce, zarówno dla dorosłych, jak i młodszych czytelników, m.in. „Życia sportowego w Drugiej Rzeczypospolitej” (Bellona 2012), „Życia sportowego w PRL” (Bellona 2014), „Zagadek sportowych” (Demart 2015) „Encyklopedii igrzysk olimpijskich” (SBM, 2016), „Historii sportu w Polsce, tom I” (Biały Kruk 2018), „Sportsmenek” (Muza 2020) „Milionerów przedwojennej Polski” (Księży Młyn 2021) i „Najpiękniejszych kobiet przedwojennej Polski” (Księży Młyn 2023).
W ramach swojej działalności publicystycznej i edukacyjnej wielokrotnie gościł w programach telewizyjnych i radiowych. Współpracował m.in. z Muzeum Literatury w Warszawie oraz Centrum Edukacyjnym Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie i Katowicach.
W Towarzystwie Miłośników Historii od 2024 roku.
Podcast Radia Kolor
3:48 min.
(kliknij logo)
Zobacz też inne odcinki cyklu:
- Lista odcinków: [LINK]
