Książki o Powstaniu Warszawskim poruszają różne tematy. Dwie pozycje opublikowane w 2024 roku opisuje Roman Soroczyński.
Każdego roku, na przełomie lipca i sierpnia, staramy się zaprezentować książki nawiązujące do tematyki Powstania Warszawskiego. W 2024 roku przypada 80. rocznica wybuchu powstania.
Na razie dotarły do nas dwie publikacje, ale liczę, że zostaną skierowane kolejne. Skupmy zatem się na tych dwóch.
Autor pierwszej z nich, Juliusz Kulesza, przybliża historię staromiejskiego Zgrupowania „Róg”, któremu do tej pory nie poświęcono osobnego opracowania. Stąd tytuł książki: Staromiejskie Zgrupowanie „Róg”. Kalendarium.
Zgrupowanie „Róg” zostało sformowane w ramach organizowanej od 7 sierpnia 1944 roku Grupy „Północ” celem obrony południowo-wschodniego odcinka Starego Miasta. Dowódcą oddziału został major Stanisław Błaszczak „Róg”, od którego pseudonimu zgrupowanie wzięło swoją nazwę.
Juliusz Kulesza był żołnierzem Zgrupowania „Róg”. Absolwent wydziału grafiki ASP. Przez ponad 30 lat projektant grafiki użytkowej dla wydawnictw. W latach siedemdziesiątych XX wieku zajął się historią Powstania Warszawskiego. Autor książek opowiadających o przeżyciach okupacyjnych i dokumentujących wydarzenia II wojny światowej. Spod jego pióra wyszły m.in. Z Tasiemką na czołgi, Starówka. Warszawskie Termopile 1944, Podziemny futbol 1939-1944. Został mianowany na stopień kapitana Wojska Polskiego, w 2023 roku otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Warszawy.
Autor analizuje strukturę Zgrupowania „Róg”, opisuje rejony, w których walczyli jego żołnierze. Prowadzone od 8 sierpnia kalendarium stało się okazją do pokazania codziennych morderczych zmagań prowadzonych przez żołnierzy mjr. „Roga”. Juliusz Kulesza skupia się nie tylko na działaniach militarnych, lecz także kreśli historie poszczególnych powstańców. Znajdujemy tu zdjęcia różnych osób, ale też czytamy notatki dowódców. Autor pokazuje stopniową zagładę Starego Miasta, z którego ostatni powstańcy wycofali się 2 września. I właśnie na tym dniu kończy się kalendarium, bowiem…
Z chwilą zakończenia bojów o Stare Miasto przestało istnieć staromiejskie Zgrupowanie „Róg”.
Dowódca zgrupowania, major Stanisław Błaszczak, pojawił się na Powiślu i tam objął dowodzenie nad oddziałami Grupy „Krybar”. Juliusz Kulesza opisuje dalsze przemiany struktury oddziałów powstańczych, które wynikały z faktu, że…
W końcowej fazie powstania coraz bardziej realna stawała się możliwość kapitulacji, a w konsekwencji trafienia wojsk powstańczych do niewoli. Postanowiono więc dotychczasowym siłom powstańczym nadać kształt regularnej armii, z podziałem na pułki i dywizje.
Warto nadmienić, że mjr „Róg” został dowódcą 36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej, a wśród jego podwładnych znaleźli się żołnierze z opisywanego w tej publikacji zgrupowania staromiejskiego.
Końcowe strony książki zawierają biogramy i zdjęcia wyższej obsady dowódczej Staromiejskiego Zgrupowania „Róg” oraz zdjęcia miejsc pamięci narodowej związanych z walkami Zgrupowania. Uważam, że Staromiejskie Zgrupowanie „Róg”. Kalendarium jest bardzo wartościową książką. Juliusz Kulesza opisuje jedno zgrupowanie, ale całość opracowania jest osadzona w kontekście sytuacji panującej w powstańczej Warszawie. Jest to cenne kompendium wiedzy, które polecam każdemu.
- Juliusz Kulesza, Staromiejskie Zgrupowanie „Róg”. Kalendarium
- Redakcja naukowa: Katarzyna Utracka
- Recenzent: Jacek Sawicki
- Redakcja: Ewa Dulna-Rak
- Korekta: Katarzyna Ziębik
- Indeks osób: Ewa Dulna-Rak
- Skład i łamanie: Kazimierz Krajewski
- Opracowanie mapy: Wojciech Czaplicki
- Zdjęcia na okładce: zbiory MPW / zbiory autora / IPN
- Wydawcy: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu & Muzeum Powstania Warszawskiego, Warszawa 2024
- ISBN 978-83-8229-927-4
Druga książka nosi tytuł Miłości powstańcze.
Na jej okładce umiejscowiono dopisek: Romanse, śluby, rozstania w cieniu warszawskich barykad.
Łatwo zatem domyślić się, jakie tematy poruszyła autorka, Iwona Kienzler. Wojenne historie miłosne często bywały naznaczone bohaterstwem, ale nierzadko także rozpaczą i brakiem nadziei. Pomimo toczących się zaciętych walk i spadających zewsząd pocisków powstańcza miłość rozkwitała nagle, a walczący oddawali się jej w pełni. Niekiedy było to uczucie chwilowe, ulotne, ale część związków przetrwała długie lata.
Iwona Kienzler jest znaną pisarką i popularyzatorką historii. Pasjonuje ją życie znanych postaci, zarówno historycznych, jak i żyjących współcześnie. Swoich bohaterów przedstawia nam jako zwykłych ludzi, z ich przywarami, dziwactwami i słabościami. Dużo miejsca poświęca też ciekawostkom, nie unikając pikantnych szczegółów osadzonych w realiach obyczajowych danej epoki. Z chęcią przygląda się losom kobiet i z pasją o nich pisze, bo, jak twierdzi, rola kobiet w historii jest nadal często traktowana po macoszemu. Spod jej pióra wyszło ponad osiemdziesiąt książek, wśród których znalazły się opisywane na naszej stronie Mickiewicz. Miłości i romanse oraz Gierek i jego czerwony dwór. Partia, rodzina, towarzysze.
Jak napisałem powyżej, Iwona Kienzler nie unika pikantnych szczegółów. Choćby sprawa seksu… Kanwą do rozważań na ten temat stał się film „Miasto 44” Jana Komasy. Pokazane tam sceny wywołały niemałe oburzenie żyjących powstańców, przyznawali oni jednak, że
… także w czasie Powstania Warszawskiego zdarzały się płomienne, choć krótkotrwałe romanse.
Niezależnie od tych romansów – czasem mających miejsce wręcz na oczach współmałżonka – były też i śluby.
Zawarto wówczas aż 256 małżeństw i były to głównie śluby powstańców.
Ba, jeden ze ślubów odbył się 3 października 1944 roku, a więc dzień po kapitulacji powstania! W Miłościach powstańczych czytamy o „kurierze z Warszawy” Janie Nowaku-Jeziorańskim, który w burzliwym czasie powstania poślubił Jadwigę Wolską, by przeżyć z nią przeszło pół wieku. Poznajemy losy Kamila Baczyńskiego, tragicznie zmarłego poety, i dzieje jego krótkiego małżeństwa. Nie zabrakło wspomnienia o hrabiankach Branickich zakochanych w żołnierzach z powstania, a także o wielu love stories szeregowych, nieznanych powszechnie powstańców. Ich historie dowodzą, że miłość nie boi się wojen, pocisków ani bomb i potrafi przetrwać najgorsze chwile.
Mam jedną uwagę dotyczącą daty zamachu na sadystę z Pawiaka, Franza Bürkla: z pewnością miał on miejsce 7 września 1943 roku, a nie rok później, a więc już w czasie powstania. Sądzę, że to zwykła pomyłka w druku.
Zachęcam do zanurzenia się w świat zaprezentowany przez Iwonę Kienzler i przekonania się, jak prawdziwe jest powiedzenie: „Miłość ponad wszystko”.
- Iwona Kienzler, Miłości powstańcze
- Redaktor prowadząca: Ewa Kubiak
- Redakcja: Ewa Popielarz
- Korekta: Katarzyna Smardzewska, Ewa Popielarz
- Skład: Klara Perepłyś-Pająk
- Projekt okładki: Magdalena Wójcik
- Retusz zdjęcia okładkowego: Katarzyna Stachacz
- Redakcja techniczna: Kaja Mikoszewska
- Wydawca: Lira Publishing Sp. z o.o., Warszawa 2021
- ISBN 978-83-68101-14-0
