Trudno opisywać słownie zawartość albumów prezentujących dzieła sztuki. Roman Soroczyński jednak podjął próbę.
Obiecywałem sobie, że będę prezentować książki w miarę, jak będą docierały do mnie. Zapewne niedługo tak będzie, jednak nadal szukam punktów stycznych między prezentowanymi książkami. Tym razem próbuję przedstawić dwa albumy: niby odległe geograficznie, ale powiązane tematycznie. Obydwa bowiem dotyczą sztuki wizualnej. Trudno opisywać słownie zawartość albumów prezentujących dzieła sztuki, ale próbuję.
Pierwszy
Zawiera dzieła światowej klasy mistrza fotografii, Adama Bujaka.
Kraków. Kultura i naród
to monumentalny album, którego fotograficzną opowieść dopełnia znakomity esej Joanny Wieliczki-Szarkowej, historyczki i miłośniczki Grodu Kraka.
Można zamknąć oczy na przeszłość, potraktować zabytki jak skansen lub tło do selfie i zajmować się tylko oznakami współczesności, która ma dostarczać nieustannej rozrywki. Takie płytkie spojrzenie na królewskie miasto Kraków, dumną stolicę Rzeczypospolitej w czasach jej świetności, jest jednak zupełnie obce zakochanemu w swym rodzinnym mieście mistrzowi Adamowi Bujakowi. Potrafi on nieustannie odkrywać w podwawelskim grodzie coś nowego. Umie dostrzec detale, które innym umykają, zachwycić się pięknem dzieł sztuki czy architektury, ale i urodą miejskiego krajobrazu. Autor tego albumu patrzy okiem kamery przez pryzmat wielowiekowej polskiej tradycji i kultury.
Adam Bujak
jest światowej sławy artystą fotografikiem, autorem ponad 170 albumów, mistrzem nastrojowej, mistycznej fotografii. Członek Związku Polskich Artystów Fotografików, renomowanego Królewskiego Towarzystwa Fotograficznego Wielkiej Brytanii, Międzynarodowej Federacji Sztuki Fotograficznej w Szwajcarii. Laureat wielu polskich i międzynarodowych nagród. Jest również autorem bezcennych fotografii utrwalających wydarzenia ważne dla Kościoła oraz miejsca cenne dla tradycji w kraju i zagranicą. Jego fotografie wystawiane były w wielu innych muzeach i galeriach na całym świecie. Stałe wystawy jego twórczości znajdują się w Wadowicach oraz w Muzeum Archidiecezjalnym w Krakowie. Jest autorem zdjęć do kilkudziesięciu albumów i książek. Oto kilka tytułów: Asyż. Nadzieja świata, Auschwitz – rezydencja śmierci, Betlejemska noc, Bliskie spotkania z Ojcem Świętym, Chwała Grunwaldu, Credo, Czas bólu i radości, Hołd Katyński, Katedry Polski, Korona i Krzyż. Czas Piastów i Jagiellonów, Lednica, czyli w sieci Bożej miłości, Ilustrowany leksykon polskich świętych, błogosławionych i sług Bożych, Prymas Tysiąclecia, Tajemnice Ziemi Świętej, Wit Stwosz. Ołtarz Mariacki. Jego fotografie znajdziemy także w wielu innych publikacjach. W 2017 roku Adam Bujak został odznaczony Orderem Orła Białego. W 2019 roku ukazał się album Życie malowane światłem, upamiętniający 55 lat jego twórczości artystycznej.
Adam Bujak – podobnie, jak dawny dziejopis Jan Długosz – uważa Kraków za całej Polski ozdobę, za warowną ostoję i macierz wszystkich Polaków. Jego wspaniała fotograficzna opowieść zaczyna się od Wawelu, gdzie chodzi śladami św. Jana Pawła II. Zanim to jednak nastąpi, mamy okazję przeczytać wstęp, zawierający kapitalnie napisany esej historyczki Joanny Wieliczki-Szarkowej, autorki również pełnej podziwu dla królewskiego miasta. Dowiedziałem się z niego, że w 1943 roku w jednym z niemieckich przewodników można było wyczytać, iż…
Historia Krakowa, którego nazwa wywodzi się od legendarnego bohatera Wikingów – Krakusa i zdradza jego germańskie pochodzenie, odzwierciedla wielowiekową konstruktywną pracę niemiecką na Wschodzie.
Uff! Wróćmy do pięknych fotografii Adama Bujaka. Z Wawelu udajemy się na spacer po mieście śladami polskich królów, niezłomnych bohaterów, świętych, a także artystów, którzy pozostawili po sobie w Krakowie niezatarte piętno i trwały dorobek. Dłużej zatrzymujemy się na Rynku Głównym, by przyjrzeć się tamtejszym zabytkom, w tym świątyniom. Potem odwiedzamy kościoły i sanktuaria w innych częściach miasta, uniwersytet, nekropolie, podziwiamy pozostałości murów obronnych i niespiesznie chodzimy po Plantach. Choć cały album obfituje w piękne fotografie, szczególnie niezwykłe ujęcia zrobione o różnych porach dnia i roku odnaleźć możemy w rozdziale zatytułowanym Fantazje. Żeby przekonać się, jak żywa jest w Krakowie tradycja, obserwujemy także kultywowane w mieście zwyczaje i obchody świąt. Nie pomijamy przy tym interesujących i inspirujących aspektów nowoczesności w pradawnym grodzie Kraka, które również znajdują się w orbicie zainteresowań mistrza. Ten album jest wspaniałym wizerunkiem tego miasta – świadka potęgi Rzeczypospolitej. Mistrz fotografii Adam Bujak, jak nikt inny, potrafi malować światłem i ukazywać piękno dzieł sztuki. Przyznam, że uwielbiam wyjazdy do Krakowa, gdzie za każdym razem odkrywam coś nowego. Następnym razem spróbuję wybrać się śladem spojrzeń Mistrza.
- Kraków. Kultura i naród
Adam Bujak, - Tekst: Joanna Wieliczka-Szarkowa
- Nadzór wydawniczy: Leszek Sosnowski
- Redakcja i podpisy pod zdjęciami: Jolanta Sosnowska
- Podpisy pod zdjęciami: Agnieszka Kowalczyk, Monika Makowska
- Opracowanie graficzne i projekt okładki: Monika Staryk – kierownik, Paweł Lipa, Dominika Grzymała-Dzierżanowska
- Korekta: Anna Makowska
- Wydawca: Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2025
- ISBN 978-83-7553-430-6
Drugi
nosi tytuł:
Ravensbrück w twórczości Marii Hiszpańskiej-Neumann.
Maria Hiszpańska-Neumann
była polską graficzką, malarką i ilustratorką książek. Do 1939 r. artystka studiowała na Wydziale Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Od początku okupacji niemieckiej zaangażowała się w konspirację, wstępując do Związku Walki Zbrojnej. Zajmowała się m.in. kolportażem wydawnictw podziemnych, dokumentowała też zniszczenia stolicy. W czerwcu 1941 r. została aresztowana przez Gestapo i po brutalnym śledztwie, w kwietniu 1942 r., przewieziona do KL Ravensbrück. W 1943 r. znalazła się w podobozie Neubrandenburg, gdzie pracowała w fabryce zbrojeniowej. W kwietniu 1945 r. Marii udało się uciec z marszu śmierci i powrócić do Polski. Po wojnie współpracowała z wydawnictwem „Wiedza” (potem „Książka i Wiedza”) oraz z „Tygodnikiem Powszechnym”. Wydana w języku niemieckim, a ilustrowana przez nią, książka Tristan i Izolda została uznana w 1961 za najpiękniejszą książkę roku.
Warto nadmienić, że Maria Hiszpańska prowadziła w KL Ravensbrück – w ramach tajnego nauczania – wykłady z historii sztuki. Jednak odskocznią od tragicznej obozowej rzeczywistości było dla niej przede wszystkim rysowanie, które traktowała również jako swoją powinność – danie świadectwa piekłu na ziemi, jakiego doświadczały więźniarki: pracy ponad siły, głodu, poniżenia i przemocy.
Podczas pobytu w obozie Maria Hiszpańska wykonała około czterystu grafik. Niestety, zdecydowana większość z nich przepadła. W omawianej publikacji zaprezentowane zostały wszystkie jej prace o wspomnianej tematyce, do jakich udało się dotrzeć – powstałe zarówno w KL Ravensbrück, jak i po wojnie, w Warszawie – z wyjątkiem kilku niewykończonych szkiców. Dodatkowo kilka prac to wykonane w obozie obrazki o tematyce sakralnej i jeden – o charakterze okolicznościowym. Autorzy albumu, Marzena Kruk i Paweł Zielony, podzielili album tematycznie. Widzimy więc pracę ponad siły i wszechogarniający głód, walkę z wszami i życie w baraku, by przejść do niezwykłych portretów więźniarek oraz kilku rysunków ukazujących wiarę i nadzieję. Album zamykają fragmenty listu Marii Hiszpańskiej, przemyconego z fabryki zbrojeniowej w Neubrandenburgu.
Czytamy w nim między innymi:
W godzinach narastającej grozy (…) / kiedy cię, odartego z ciała, pozbawić usiłują duszy (…) / kiedy ci grożą straszliwie (…) / ty nagle widzieć poczynasz młodą ruń wiosenną (…) i nagle ci stokrotki kwitnąć poczynają pod stopami (…) / I z warg twych zrywa się nagła pieśń pochwalna…
Po tych słowach przyznam, że podziwiam bohaterkę tej publikacji, Marię Hiszpańską-Neumann, nie tylko za jej rysunki, ale też za niezwykłą odwagę i cechujący ją – mimo strasznych przeżyć – optymizm.
- Ravensbrück w twórczości Marii Hiszpańskiej-Neumann
- Marzena Kruk, Paweł Zielony (praca zbiorowa)
- Wprowadzenie i dobór ilustracji: Marzena Kruk
- Współpraca: Paweł Zielony
- Recenzenci: dr hab. Sebastian Piątkowski, dr Zbigniew Stanuch
- Projekt graficzny i projekt okładki: Agata Pieńkowska
- Na pierwszej stronie okładki Maria Hiszpańska-Neumann, 1967[?] r., fot. Jan Darnowski (zbiory rodziny Neumannów)
- Redakcja i korekta: Irena Siwińska
- Przekład na język angielski: Sheri Torgrimson Pawlikowska
- Skład i łamanie: Agata Pieńkowska
- Wydawca: Wydawnictwo Instytutu Pamięci Narodowej, Warszawa 2025
- ISBN 978-83-8376-353-8
