Świąteczne książki

Wśród książkowych prezentów mogą znaleźć się książki nawiązujące do magii Świąt. Kilka z nich poleca Roman Soroczyński.

Należę do osób, które chętnie piją kawę i – od czasu do czasu – herbatę. Kiedyś je słodziłem, ale teraz już nie „cukruję”. W dzieciństwie pijałem kakao, a do dzisiejszego dnia uwielbiam makowiec.

Kogo może zainteresować to wyznanie? Chyba niewiele osób. Tak się jednak składa, że wymieniłem pochodne pięciu roślin, którymi między innymi zajął się Jarosław Molenda w książce Rośliny uzależniające.

Publikacja jest efektem wielu godzin spędzonych przez autora w bibliotekach, muzeach, ale także w ogrodach botanicznych, na plantacjach i targowiskach na całym świecie. Przytacza on fakty i mity na temat roślin, które przez jednych są czczone, przez innych potępiane, a w niektórych krajach wręcz zakazane. To obszerne opracowanie na temat kulturowej historii stymulantów roślinnych, z którego czytelnik dowie się, jak kava-kava, kat, kola, konopie indyjskie, koka, mak lekarski, peyotl i tytoń nie tylko uzależniały i deprawowały ludzi, lecz również służyły celom obrzędowo-religijnym czy leczniczym oraz przyczyniały się do rozwoju nauki.

Jarosław Molenda jest dosyć dobrze znany naszym Czytelniczkom i Czytelnikom, bowiem już kilka razy prezentowaliśmy jego książki. Tematyka ponad pięćdziesięciu publikacji tego pisarza, podróżnika i dziennikarza jest różnorodna: od tematyki roślinnej poprzez odkrycia geograficzne i tematykę podróżniczą do spraw kryminalnych. Wśród roślinnych można wymienić: Z espresso przez Europę, Od chili do wanilii. Historia roślin apetycznych, Zadziwiające życie owoców. Od ananasa do truskawki, Historia owoców tropikalnych. Od awokado do zapote. Nic dziwnego zatem, że – oprócz przynależności do różnych organizacji polskich i międzynarodowych – autor został przyjęty w poczet członków Polskiego Stowarzyszenia Turystyki Kulinarnej.

Większość naszego pożywienia, duża część naszych lekarstw, wszystkie środki wzmacniające oraz ekstrakty na dobre samopoczucie i długowieczność pochodzą z królestwa roślin. Jedną z charakterystycznych cech współczesnych cywilizacji jest ogromne zapotrzebowanie na wszelkie środki stymulujące, podniecające i narkotyczne. Te też znajdziemy w roślinnym królestwie. Nie ma, nie było i chyba nie będzie takiej epoki lub kultury, która nie przeznaczałaby mnóstwa energii na produkcję, dystrybucję i konsumpcję roślin – nieco uogólniając – poprawiających nastrój. Wydaje się, że ludzki mózg ma skłonność do popadania w stan chemicznej zależności, objawiający się uczuciem potężnego dyskomfortu w przypadku braku dostępu do uzależniających substancji występujących w roślinach.

Rośliny uzależniające – okładka książki

fot. Roman Soroczyński

Jarosław Molenda zabiera nas w podróż po tajemniczym i rzadko docenianym fascynującym świecie roślin, które nie tylko dostarczają nam wrażeń smakowych, poprawiają nastrój, wprowadzają w stan euforii, lecz także sprawiają, że trudno się od nich uwolnić. Robi to z właściwą sobie dokładnością i przytaczaniem wielu źródeł. Opowiada wiele anegdot i ciekawych historii. Przyznam na przykład, że nie wiedziałem, iż…

… wojna między Paragwajem a sprzymierzonymi z Argentyną Brazylią i Urugwajem, która toczyła się w latach 1865-1870, (…) była najkrwawszym konfliktem zbrojnym w historii Ameryki Południowej (kosztowała życie prawie dwa miliony osób).

Bardzo zainteresowały mnie również polskie wątki. Autor przytacza fragment stosunkowo mało znanej książki Witkacego, zatytułowanej „Narkotyki”. W innym miejscu cytuje dane, według których polscy robotnicy bardzo szybko wyuczyli się prac wokół ostrokrzewu, dzięki czemu osiągali większe zyski z produkcji yerba mate, niż rodowici Brazylijczycy.

Omawiane wydanie książki Rośliny uzależniające jest nową, poprawioną i uzupełnioną publikacją Jarosława Molendy. Książka jest pięknie wydana, zawiera ciekawe ilustracje, a każda strona jest oznakowana symbolicznym rysunkiem omawianej rośliny. I tu omal nie zaliczyłem wpadki! Już chciałem formułować pretensje, że strony nie są ponumerowane, a tymczasem okazało się, że… numery stron są zawarte w tychże rysunkach.

Kiedy już odetchniemy od świątecznych przygotowań i rodzinnych biesiad, warto sięgnąć po książkę, która uświadomi nam, z jakich roślin korzystamy w różnych sytuacjach. Tym bardziej, że wielu z nas zapewne nie ma nawet pojęcia o ich istnieniu.

Jarosław Molenda, Rośliny uzależniające
Redaktor prowadzący: Joanna Markiewicz
Redaktor językowy: Zofia Gawryś
Korekta: Joanna Kłos, Sylwia Mosińska
Projekt okładki i stron tytułowych: Anna Damasiewicz
Grafiki na okładce: © Marina Gorskaya | Depositphotos.com
Ilustracje: iStockphoto, Shutterstock, Wikipedia
Skład i łamanie: włoska robota
Wydawca: Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2023
ISBN 978-83-11-16732-2

Skoro zrelaksowaliśmy się podczas korzystania z niektórych roślin wskazanych w poprzednio omawianej publikacji, to zapewne chętnie przeczytamy książkę Czarownica i Czarnoksiężnik. Bajki, legendy, podania ludowe. Jej autor, Tomasz Specyał, zebrał 48 opowieści, bajek, legend i podań ludowych z przełomu XIX i XX wieku, w których występuje tytułowa czarownica czy czarnoksiężnik.

We Wstępie do książki autor definiuje, kogo przez wieki uważano [a może i obecnie tak się uważa? – przyp. RS] za czarownicę i czarnoksiężnika. Obsesja wokół tych postaci minęła w XIX wieku i stały się one elementem kultury oraz wytworem wielu utworów. Obie budzą do dzisiaj zarówno zainteresowanie odbiorców jak i inspirują twórców. Chociaż przyznam, że w mojej rodzinnej wiosce jeszcze w drugiej połowie XX wieku żyła osoba, której wszyscy trochę się bali.

Tomasz Specyał jest absolwentem Wydziału Historii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Współautor książki Kryminalna Historia Poznania i autor Memento Mori. Prawdziwe śmierci przypadki. W 2016 r. za powieść Zatańczmy peyotl-stepa uhonorowany wyróżnieniem w Konkursie Literackim „Poznań to miasto-powieść” organizowanym pod patronatem Prezydenta Miasta Poznania. W 2017 roku książka ta otrzymała nominację w konkursie o Nagrodę im. Józefa Łukaszewicza na najlepsze książki o Poznaniu. We współpracy z Instytutem Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego współtworzył hasła do Słownika biograficznego polskiego obozu narodowego pod redakcją dr. Krzysztofa Kawęckiego. Ma na koncie także scenariusz do filmu dokumentalnego Pyrlandzki łącznik o życiu Mariana Spoidy piłkarza Warty Poznań, olimpijczyka, żołnierza zamordowanego w Katyniu. Jest również autorem dokumentalnego obrazu Dziki Zachód, mówiącego o zbrodniach Armii Czerwonej w okolicach Szczecinka. Współpracował także z TV Agro, gazetami polonijnymi w Dublinie i Brukseli oraz z Forum Nowego Poznania. W bogatej zawodowej karierze był także magazynierem, barmanem, roznosił pizzę i pracował przy renowacji zabytków, wykonywał kwerendy archiwalne. Prowadził również własną działalność gospodarczą. Od kilku lat współpracuje z Wydawnictwem Replika, m.in. opatrując książki historyczne wstępami i wprowadzeniami.

Czarownica i czarnoksiężnik... – okładka książki

fot. Roman Soroczyński

Czarownica i czarnoksiężnik: w wierzeniach ludowych te dwie postacie zawsze korzystały z pomocy sił nadprzyrodzonych. Swoimi zabiegami mogły one pomagać lub szkodzić, jednak w większości przekazów, legend czy baśni, obie były czarnymi charakterami. Chociaż zdarzają się wyjątki, jak choćby w opowiadaniach Baba Jaga czy Twardowski. Jednak większość czarownic i czarnoksiężników – wykorzystując swoje diabelskie moce – krzywdziła zarówno zwykłych śmiertelników, jak i zwierzęta. Ich niecne czyny początkowo znajdowały odzwierciedlenie w przekazach ustnych, a z czasem również pisemnych. Czarownice są obecne w historii każdej cywilizacji na świecie, ale wyjątkowo dobrze zagnieździły się w Europie.

Tomasz Specyał podzielił swoją książkę na trzy części: Czarownica, Czarownica i czarnoksiężnik oraz Czarnoksiężnik. W każdej z nich zebrane są podania i baśnie nawiązujące do tych postaci, chociaż treść tych legend przenika się. Autor skondensował zawartość opowiadań, dzięki czemu szybko przechodzimy od jednej postaci do drugiej. Niektóre są wręcz bardzo krótkie (np. Wieczór sobotni, Jorinda i Joringiel), inne nieco dłuższe (np. Zła macocha, O trzech siostrach i cudownym synu, Janek, syn królewski). Większa część podań nawiązuje do polskiego folkloru, zaś wartością dodaną książki jest fakt, że autor przytacza zwroty, które były używane w czasach, gdy te legendy powstawały. Jednocześnie posługuje się przystępnym językiem, dzięki czemu treść książki powinna łatwo trafić również do dzieci. Tym bardziej, że została ona pięknie wydana, a same opowiadania można czytać po kolei lub wybiórczo.

Niektóre z tych opowiadań przypominają mi to, czego słuchałem we wczesnym dzieciństwie. Dlatego jestem przekonany, że każda osoba – niezależnie od stopnia zainteresowania folklorem – znajdzie w książce Czarownica i Czarnoksiężnik… interesujące, dobrze zaprezentowane i nawiązujące do dawnych lat legendy, baśnie czy podania ludowe.

Czarownica i Czarnoksiężnik. Bajki, legendy, podania ludowe; wybór i opracowanie: Tomasz Specyał
Redakcja: Sandra Popławska
Korekta: Eliza Orman, Magdalena Chrobok
Skład i łamanie: Dariusz Nowacki
Projekt okładki: Mikołaj Piotrowicz
Wydawca: Wydawnictwo Replika, Poznań 2023
ISBN 978-83-67867-00-9

Do czasów już nie mojego dzieciństwa, ale młodości nawiązuje książka Osada autorstwa Michała Śmielaka. Często wracam wspomnieniami do „zimy stulecia” z przełomu lat 1978/79 . Autor „przeniósł” ten kataklizm o kilka dni wcześniej – na Wigilię i Święta Bożego Narodzenia. Licentia poetica!

Tak czy inaczej, tej zimy świat był bliski końca. Śnieg przykrył ziemię grubą warstwą.

W wielu miejscach szło się prawie jak tunelem albo wyschniętym korytem głębokiej rzeczki. Śnieg piętrzył się nawet na wysokość nawet i trzech metrów.

Niektórzy twierdzili, że nawet piekło zamarzło. Tymczasem ono właśnie wtedy się obudziło. W maleńkiej wsi położonej u stóp Karkonoszy podporucznik Jan Ryś spędza pierwsze od dawna Boże Narodzenie w gronie najbliższych. Świąteczną sielankę przerywa atak zimy, odcinając malutką osadę od świata. Skazana na porażkę walka z bezwzględnymi siłami natury schodzi jednak na drugi plan, gdy na środku wsi zostaje znalezione ciało młodej dziewczyny. W obliczu zbrodni budzą się dawne animozje, głęboko skrywane lęki i tajemnice, które nigdy nie powinny ujrzeć światła dziennego.

Michał Śmielak mieszka w Sandomierzu, polskiej stolicy zbrodni, zatem rozwiązywanie zagadek kryminalnych ma we krwi. Czytelnikom przedstawił się opowiadaniem Ostatni w antologii Gladiatorzy, wydanej w 2020 roku. Rok później opublikował świetnie przyjęty kryminał pt. Znachor. Od tamtej pory eksploruje literacko kolejne wymiary związane ze zbrodnią i karą, co zaowocowało wydaniem już dziewięciu powieści. Wśród nich są: Gleba, Postrach, Pomruk, Inkwizytor, Ucichły ptaki, przyszła śmierć oraz dwutomowe Bielma. Osada jest dziewiąta w kolejności. Wszystkie trafiły na listy bestsellerów, co pozwala mu spełnić największe marzenie z dzieciństwa: być pisarzem i oddawać w ręce Czytelników kolejne historie. Wszak w swoim profilu społecznościowym wyznał, że pisze takie książki, jakie sam chciałby przeczytać. Prywatnie fan rekonstrukcji historycznej, szwendania się po górach, ciężkiej muzyki, gier mmorpg i motocykli. Miłośnik dobrego jedzenia, którym to uczuciem chce zarazić swoich Czytelników.

Osada – okładka książki

fot. Roman Soroczyński

Czy niedoświadczony milicjant będzie w stanie udźwignąć ciężar wytropienia mordercy? Ile prawdy jest w powtarzanej przez starszych mieszkańców legendzie, że wieś nawiedziła Mara, demon mrozu i śmierci, który już niegdyś zebrał krwawe żniwo? Czterdzieści lat po tamtych wydarzeniach policjanci z Archiwum X wzywają emerytowanego Jana Rysia na przesłuchanie dotyczące zbrodni z 1978 roku, tym samym budząc uśpione demony. Jak się okazuje, historia sięga do jeszcze wcześniejszych lat – do roku 1950. No właśnie: demony czy ludzie? Michał Śmielak buduje duszną atmosferę małej społeczności, pokazując, że zło nigdy nie śpi… Umiejętnie, do końca trzyma czytelników w niepewności. Jednocześnie przekazuje wiele ciekawostek dotyczących okolic Jeleniej Góry, jak choćby o powstawaniu Jeziora Wrzeszczyńskiego. Mam zatem trzy motywy, aby polecić Osadę: sentyment, przybliżenie ciekawego regionu Polski oraz… trzymający w napięciu wątek kryminalny.

Michał Śmielak, Osada
Redakcja: Małgorzata Starosta
Korekta: Małgorzata Podlewska
Projekt graficzny okładki: Mariusz Banachowicz
Skład i łamanie: Agnieszka Kielak
Wydawca: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska Sp. z o.o., Warszawa 2023
ISBN 978-83-8329-278-6

Czas na odrobinę spokoju. Mam wrażenie, że przyniesie go Cicha noc Jolanty Kosowskiej. Książka ma piękne motto:

W życiu nigdy na nic nie jest za późno.

Jej bohaterka, Ewa, jest ambitną absolwentką architektury wnętrz, która z powodu konfliktu w pracy wyjeżdża do Drezna i znajduje zatrudnienie w domu opieki. Młoda kobieta nie posiada żadnego doświadczenia w zawodzie, ale jej empatia oraz pozytywna energia sprawiają, że szybko zdobywa sympatię współpracowników i staje się ulubienicą podopiecznych.

Wszystko się zmienia, kiedy Ewa niespodziewanie otrzymuje prezent bożonarodzeniowy od jednej z mieszkanek domu seniora. Kobieta chce pomóc dziewczynie w spełnieniu marzenia o założeniu własnej firmy. Ewa przyjmuje podarunek i od razu rzuca się w wir pracy. Jesienią podejmuje się remontu pewnej tajemniczej posiadłości. Nie spodziewa się, że nowe zlecenie może stać się dla niej nie tylko początkiem wielkiej kariery, lecz także… czegoś znacznie ważniejszego. W czasie świąt w starej rezydencji, pachnącej igliwiem i cynamonem, Ewa będzie miała szansę znaleźć to, do czego tak bardzo tęskniło jej serce.

Jolanta Kosowska urodziła się na Opolszczyźnie, całe życie związana z Wrocławiem, absolwentka wrocławskiej Akademii Medycznej i studiów podyplomowych Akademii Wychowania Fizycznego. Z zawodu lekarka, specjalistka w trzech dziedzinach medycyny, szukająca nieustannie nowych wyzwań i swojego miejsca na ziemi. Od kilkunastu lat mieszka i pracuje w Dreźnie. Związana jest z Polonią drezdeńską. Na co dzień przyjmuje pacjentów w praktyce lekarskiej przyjaznej dla cudzoziemców. Swój czas dzieli pomiędzy pracę zawodową, podróże i pisanie powieści. Zadebiutowała w 2012 roku powieścią obyczajową Niepamięć. Spod jej pióra wyszły także: thrillery Déjà vu i W labiryncie obłędu, powieści obyczajowe Niemoralna gra i Nie ma nieba. Inne powieści to: Drugie dno, Wróć do Triory, Trzy razy miłość, Wielkie włoskie wakacje, W piekle pandemii, Prosto w serce oraz Pocztówki z Portugalii. Jest też autorką krótszych form, które ukazywały się w kilku zbiorach opowiadań.

Cicha noc – okładka książki

fot. Roman Soroczyński

Mam wrażenie, że w którymś momencie autorka tak zagmatwała sytuację Ewy, że nie zorientowała się, iż nawet osoba średnio inteligentna zorientowałaby się, kim był zleceniodawca remontu domu. A Ewa z całą pewnością miała wysokie IQ. Nie zmienia to faktu, że powieść wciąga i trudno oderwać się od niej. Tym bardziej, że Jolanta Kosowska w ciekawy sposób przekazuje informacje o adwentowych obyczajach panujących w Saksonii: zapalanie świec w łuku adwentowym, kolekcjonowanie dziadków do orzechów, przygotowywanie palaczy kadzideł, pieczenie stolli – drożdżowej strucli bożonarodzeniowej, robienie gwiazdy Bascetta na choinkę, a wreszcie śpiewanie pięknej kolędy Cicha noc (Stille Nacht), która powstała w 1818 roku. A zatem Vorfreude – radość przedświąteczna.

Autorka przekazuje jeszcze wiele innych ciekawych spostrzeżeń. Bardzo trafne są, włożone w usta jednej z bohaterek, refleksje na temat istoty promocji:

Wypromować można wszystko. (…) Przeczytałam o tym bardzo dużo. Po raz pierwszy zainteresowałam się tym kilka lat temu, kiedy kupiłam w księgarni sagę, której promocja w Internecie przerosła jej treść o głowę. Powieść była przeciętna, a została wypromowana na książkę na miarę Nagrody Nobla, wygrała wiele konkursów i była w wielu księgarniach na pierwszym miejscu na liście bestsellerów. Dzisiejszy świat jest bardzo zakłamany i popierniczony.

Cicha noc – to nie tylko piękna powieść obyczajowa. To wprowadzenie nas w świat magii, w świąteczny nastrój. Sądzę, że każdy da się jej oczarować.