Mapa Powstania Warszawskiego 1944

Pan Krzysztof Malinowski udostępnił nam mapę Powstania wykonaną na 50. rocznicę wybuchu.

Jest on pomysłodawcą i producentem mapy, współwłaścicielem A.K.R.”Presto” Agencja Wydawniczo-Reklamowa. Opisy map są w trzech językach. Po polsku, angielsku i niemiecku.

Mapa została wykonana w programie  Corel 3.0.

Pomysł by stworzyć taką mapę narodził się w autokarze Paryż – Warszawa w trakcie rozmowy z panem Tadeuszem Kondrackim – historykiem. Realizacja to ponad 6 miesięcy pracy. Wydana została w nakładzie około 12 tysięcy sztuk.  Mapa wykorzystana była w innych publikacjach, jest w Muzeum Powstania Warszawskiego, Muzeum Wojska w Brukseli i w Londynie w Stowarzyszeniu Polaków w UK. Zdjęcie okładkowe zakupione zostało u rodziny Tadeusza Bukowskiego – fotografa Powstania Warszawskiego.

Prezentowana mapa stanowi próbę syntetycznego, graficznego przedstawienia przebiegu Powstania Warszawskiego. Z konieczności jest to obraz uproszczony, gdyż na jednym arkuszu nie sposób oddać pełnej dramaturgii 63 powstańczych dni.

Zbyt skomplikowany był przebieg Powstania; nader często zmieniały się linie lokalnych frontów, często dzielące domy i ulice, by efekt pracy historyka i kartografa uznać za w pełni zadowalający. Mimo tych ograniczeń podjęcie próby w miarę pełnego odwzorowania przebiegu działań powstańczych i przeciwdziałania niemieckiego wydaje się usprawiedliwione. Mapa przedstawia zmiany zasięgu terenów kontrolowanych przez powstańców, ważniejsze ruchy oddziałów obu stron oraz – poczynając od 13 września, skrótowo – przebieg walk na Pradze i będących tego następstwem prób niesienia pomocy dla Powstania podejmowanych przez oddziały I Armii WP w dniach 16-19 września. Mapa wyraźnie obrazuje taktykę dowództwa niemieckiego, zmierzającą do przebicia głównych osi komunikacyjnych ze wschodu na zachód, w kierunku mostów Kierbedzia i Poniatowskiego, co miało szczególne znaczenie w kontekście walk toczonych od lipca na przedmościu praskim. Ten między innymi wzgląd zadecydował o niezwykle gwałtownych atakach na powstańczą enklawę na Starym Mieście.

Po upadku Starówki Niemcy konsekwentnie niszczyli ośrodki oporu powstańców nad Wisłą: na Powiślu i Czemiakowie. W końcu września przystąpili do likwidowania izolowanych rejonów Powstania na Górnym Mokotowie, Żoliborzu i Śródmieściu. Mamy nadzieję, że prezentowana mapa przyczyni się do poszerzenia wiedzy, zwłaszcza młodszych Warszawiaków, o 63 dniach powstańczej epopei, o najbardziej krwawym, ale i najbardziej bohaterskim okresie w 700-letniej już historii naszego miasta.

• © Copyright by Agencja Reklamowo – Wydawnicza AKR „Presto”.
  Wszelkie Prawa Zastrzeżone
• Opracowanie historyczne mapy: Tadeusz Kondracki
• Opracowanie graficzne całości: Robert Gosik
• Redakcja: Krzysztof Malinowski, Anna Zakrzewska
• Fotografia na okładce: Tadeusz Bukowski
• Przekład angielski: Elżbieta Petrajtis 0’Nell
• Przekład niemiecki: Małgorzata Maciąg
• Druk: PWR, Żwirki i Wigury 91,
• Wydawca: AKR „Presto” Warszawa,
• ISBN 83-902195-0-6

W drugiej połowie lipca 1944 roku zegar historii przyspieszył raptownie biegu. Postępy działań aliantów na froncie zachodnim i zamach na Hitlera (20 lipca) zbiegły się z szybkimi postępami nowej, wielkiej ofensywy Armii Czerwonej. Pękła obrona niemiecka na linii Bugu. Nową jakościowo sytuację polityczną w sprawie polskiej stworzyło powołanie w Moskwie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. W dowództwie Armii Krajowej rozwój sytuacji rodził przypuszczenie, iż może dojść do raptownego załamania się obrony niemieckiej. Stąd wynikła decyzja o wprowadzeniu w Warszawie stanu gotowości do wybuchu powstania. Pierwotnie plan powstania powszechnego nie przewidywał walki o Warszawę. W rezultacie część broni z magazynów warszawskich przerzucono do innych ośrodków. W sytuacji politycznego fiaska ujawniania się Armii Krajowej na obszarach wschodnich Rzeczypospolitej wobec wkraczających oddziałów Armii Czerwonej (co z reguły kończyło się aresztowaniem żołnierzy AK) sprawa wystąpienia zbrojnego w Warszawie nabrała nieoczekiwanie aktualności.

26 lipca Rząd Rzeczypospolitej upoważnił Komendanta Głównego AK gen. Tadeusza Komorowskiego („Bora”) i Delegata Rządu na Kraj Jana Stanisława Jankowskiego „Sobola” do rozpoczęcia akcji zbrojnej w celu wyzwolenia Warszawy w momencie uznanym za najdogodniejszy. Gen. „Bór” wydał rozkaz do powstania – na podstawie informacji o zbliżaniu się do Pragi wojsk sowieckich – 31 lipca o godzinie 18.00. W następstwie Komendant Okręgu Warszawskiego AK płk Antoni Chruściel („Monter”) wydał niezwłocznie rozkaz, wyznaczający godzinę „W” (powstania) na dzień następny -1 sierpnia na godzinę 17.00. Decyzja o powstaniu trafiała w nastroje żołnierzy AK i całej ludności Stolicy, spragnionych rozprawy z Niemcami.

Nastrojom tym Warszawiacy dali już dobitny wyraz bojkotując zarządzenie władz niemieckich z 27 lipca o stawieniu się 100 tys. osób do prac fortyfikacyjnych. Siły Armii Krajowej na obszarze Okręgu Warszawskiego wynosiły około 50 tys. osób, z czego jednak do walki wyruszyć mogło około 23 tys. żołnierzy. Ponadto w toku Powstania w walce uczestniczyły oddziały innych formacji, jak Armia Ludowa, Polska Armia Ludowa, Korpus Bezpieczeństwa i Narodowe Siły Zbrojne (około 1700 osób).

Od stanów liczbowych oddziałów AK znacznie odbiegał stan uzbrojenia. W godzinie „W” mogli powstańcy użyć jedynie tysiąca karabinów, 300 pistoletów maszynowych, 60 ręcznych karabinów maszynowych, 7 ciężkich karabinów maszynowych, 35 karabinów przeciwpancernych i PIAT-ów (granatników ppanc), 1700 pistoletów i 25 tys. granatów.

Tylko co dziesiąty powstaniec dysponował 1 sierpnia bronią palną. Siły niemieckie w lewobrzeżnej części Warszawy liczyły w chwili wybuchu Powstania około 15-16 tys. ludzi, w czym większość stanowił liczący około 10 -11 tys. żołnierzy – garnizon pod dowództwem gen. Stahela. Pierwsze starcia miały miejsce 1 sierpnia już podczas koncentracji oddziałów AK. Około godziny 16.30 doszło do walk w rejonie placów Napoleona i Dąbrowskiego oraz ulicy Mazowieckiej. Łącznie w pierwszym dniu Powstania opanowano znaczne połacie dzielnic lewobrzeżnych, zaś na Pradze kilka ważnych obiektów w rejonie ulicy Ząbkowskiej i gmach Dyrekcji Kolei u zbiegu ulic Targowej i Wileńskiej.

Nie powiodły się natomiast próby uchwycenia mostów Poniatowskiego i Kierbedzia. W izolowanym ośrodku praskim walki ustały jeszcze 2 sierpnia. Niemcy po pierwszym zaskoczeniu przystąpili do rozprawy z Warszawą. Ściągali posiłki. Zasadnicze wzmocnienia przybyły 3 i 4 sierpnia: brygada szturmowa SS RONA (Russkaja Oswoboditielnaja Narodnaja Armia) pod dowództwem SS-Brigadefuhrera Mieczysława Kamińskiego – 1700 ludzi, grupa policyjna SS-Gruppenfiihrera i gen. por. policji Heinza Reinefartha (m.in. 16 kompanii policji i kompania SS), 608 pułk ochronny płk. Schmidta i płk. SS „Dirlewanger” SS-Oberfiihrera Oskara Dirlewangera (ok. 900 esesmanów).

Rozkaz Himmlera głosił:

„Każdego mieszkańca należy zabić, nie wolno brać żadnych jeńców. Warszawa ma być zrównana z ziemią i w ten sposób ma być stworzony zastraszający przykład dla całej Europy”.

Rankiem 5 sierpnia siły Reinefartha wsparte przez pułk Dirlewangera rozpoczęły natarcie ku wschodowi. Na opanowanych przezeń obszarach Woli dochodziło do masowych egzekucji ludności cywilnej. Podobnie było na Ochocie, gdzie działała brygada SS RONA. 6 sierpnia Niemcy kontynuowali natarcie. Udało im się przebić wzdłuż ulic Chłodnej, Elektoralnej w kierunku Placu Żelaznej Bramy, a nawet Placu Piłsudskiego i uwolnić izolowanych w Pałacu Brühla komendanta garnizonu gen. Stahela i gubernatora Fischera. Zaznaczył się podział obszarów kontrolowanych przez powstańców na 3 słabo ze sobą powiązane rejony:

1. północny: z rejonem cmentarzy, dawnego Getta, Starym Miastem, Żoliborzem i Puszczą Kampinoską;
2. Śródmieścia z Powiślem Północnym i Powiślem Czerniakowskim i
3. obszar południowy – Mokotów z Sadybą oraz luźno powiązane oddziały AK w lasach Kabackich i Chojnowskich.

7 sierpnia zaznaczył się jako dzień przerwania komunikacji naziemnej między Starym Miastem a Śródmieściem. 11 sierpnia padł ostatni punkt oporu na Ochocie – reduta przy Wawelskiej 60. Resztki powstańców z Ochoty przeszły kanałami do Śródmieścia.

13 sierpnia zamknął się pierścień okrążenia niemieckiego wokół Starego Miasta. Ciężkie walki toczyły się tam o gmach Banku Polskiego przy ul. Bielańskiej i o kompleks budynków Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych przy ul. Sanguszki (16-28 sierpnia).

19 sierpnia nastąpiło generalne uderzenie grupy Reinefartha na Stare Miasto (12 batalionów wspartych 30 wozami bojowymi). W tym krytycznym dla Powstania okresie notowano też sukcesy.

Do największych należało zdobycie 20 sierpnia bastionu niemieckiego w gmachu Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej („PAST-y”) oraz – 23 sierpnia – stacji telefonicznej przy ul. Piusa XI 19.

W dniach 20-22 sierpnia miały miejsce dwie próby przebicia zapory niemieckiej oddzielającej w rejonie Dworca Gdańskiego Stare Miasto od Żoliborza. Atakujące oddziały AK (z Puszczy Kampinoskiej i z Żoliborza) pod dowództwem mjr Alfonsa Kotowskiego („Okonia”) zostały jednak odrzucone z wielkimi stratami. Na kurczącym się obszarze Starego Miasta gnieździło się 75 tys. osób;

26 sierpnia liczbę rannych i chorych oceniano tu na 7 tysięcy. Próby przebicia się do Śródmieścia kończyły się fiaskiem; udało się to jedynie w nocy 31 sierpnia/1 września grupie powstańczej z batalionu „Zośka”.

Większość powstańców ze Starówki przeszła kanałami do Śródmieścia (4,5 tys.) i na Żoliborz (800). Jako ostatni do włazu na rogu Placu Krasińskich i ul. Długiej zeszli 2 września żołnierze do końca osłaniający ewakuację. Dalszy przebieg walk powstańczych we wrześniu był konsekwencją planu niemieckiego zmierzającego do odcięcia sił AK od Wisły.

W dniach 3-6 września Niemcy (608 pułk ochronny i siły Dirlewangera) wyparli powstańców z Powiśla (dowodził tu mjr Stanisław Błaszczak -„Róg”).

W dniach 12-13 września rozpoczęły się niezwykle zacięte walki na Czemiakowie. Nową pod wieloma względami sytuację stworzyło wyparcie sił niemieckich z Pragi (13-15 września). Uchwycenie linii Wisły przez wojska sowieckie i żołnierzy I Armii WP szło w parze z zasadniczą zmianą podejścia Stalina do Powstania. Teraz, gdy Powstanie dogorywało i – po upadku Starego Miasta – toczone były rozmowy AK z Niemcami w sprawie kapitulacji Stalin chciał mieć atut polityczny pomocy dla Powstania. Nastąpiły zrzuty zaopatrzenia; myśliwce sowieckie przepędzały znad miasta bezkarnie dotąd grasujące niemieckie bombowce nurkujące.

W dniach 16-19 września oddziały I Armii WP dokonały desantów: na Czemiakowie, w rejonie Marymontu i pomiędzy mostami Poniatowskiego i Średnicowym. Do dłuższego współdziałania z oddziałami AK doszło na, wciąż kurczącym się, obszarze Czerniakowa.

W nocy z 19/20 września nastąpiła częściowa ewakuacja kanałami obrońców tego skrawka Warszawy. Ostatnimi punktami oporu były na Czerniakowie domy przy ul. Wilanowskiej 1 i Solec 53, gdzie ramię w ramię walczyli żołnierze 3 Dywizji Piechoty obok żołnierzy AK. Ostatnia grupa została rozbita 23 września.

Na południu Niemcy po opanowaniu jeszcze w końcu sierpnia Sadyby i w połowie września Sielc przystąpili 24 września do tłumienia Powstania na Górnym Mokotowie (na zachód od linii ulicy Belgijskiej i Królikarni). 26 września dowodzący tu ppłk Józef Rokicki – „Karol” zarządził ewakuację kanałami.

Wieczorem 26 września stan posiadania powstańców skurczył się do obszaru ograniczonego ulicami Różana, Kazimierzowska, Ursynowska i Puławska. 27 września ostatni obrońcy Mokotowa skapitulowali.

29 września rozpoczęło się koncentryczne natarcie niemieckie na Żoliborz (19 Dywizja Pancerna). Do walki weszły oddziały niemieckie z Cytadeli i z rejonu Dworca Gdańskiego.

27 września – w obliczu zbliżającej się pacyfikacji Puszczy Kampinoskiej -oddziały mjra A. Kotowskiego – „Okonia” wyruszyły na południe. Pod Jaktorowem zostały dopadnięte przez pościg niemiecki i całkowicie rozbite. Wobec konieczności przerwania walki, 1 października 1944 roku Komendant Główny AK i -od 30 września -Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych gen. Tadeusz Komorowski -„Bór” nadał depeszę, którą na swojego następcę w pracy konspiracyjnej wyznaczył gen. Leopolda Okulickiego, ps. „Niedźwiadek”. Końcowy fragment dyspozycji brzmiał: „Akcję 'Burzy’ ograniczyć do minimum, cały wysiłek skierować na samoobronę ludności”.

30 września Żoliborz kapitulował.

W nocy z 2/3 października podpisany został układ o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie. Ze strony polskiej układ podpisali: płk Kazimierz Iranek-Osmecki i płk Zygmunt Dobrowolski; ze strony niemieckiej gen. von dem Bach.

4 października rozpoczęło się wychodzenie do niewoli oddziałów AK; większość żołnierzy opuściło miasto, wraz z Komendą Główną, w czwartek 5 października. Łącznie do niewoli trafiło ponad 15 tys. powstańców, w tym 6 generałów i około 900 oficerów. W Powstaniu poległo około 18 tys. powstańców, a około 6 tys. odniosło ciężkie rany. Zginęło też około 180 tys. osób cywilnych.

Na powstańczych barykadach wykruszył się kwiat młodzieży polskiej. Jednym z nich był świetnie zapowiadający się poeta – pchor. Krzysztof Kamil Baczyński, poległy 4 sierpnia w obronie Pałacu Blanka.

Miarą zaciekłości walk powstańczych są straty niemieckie: 10 tys. zabitych, 7 tys. zaginionych i 9 tys. rannych.

Bitwa o Warszawę zakończyła się klęską militarną, zniszczeniem miasta i hekatombą powstańców i ludności cywilnej. Dowiodła jednak w skali dotąd niespotykanej woli walki na przekór wszystkiemu o suwerenny byt państwowy. Trafnie motyw ten ujęto w odezwie Rady Jedności Narodowej i Krajowej Rady Ministrów do narodu z 3 października 1944 roku:

Powstanie Warszawskie postawiło ponownie w końcowej fazie wojny przed światem problem Polski, nie jako problem przetargów dyplomatycznych gabinetów, ale jako zagadnienie wielkiego narodu, walczącego krwawo i bezkompromisowo o wolność, całość i sprawiedliwość społeczną w życiu ludzi i narodów, o szlachetne zasady Karty Atlantyckiej, o wszystko to, o co walczy dziś lepsza część świata.

Opis ważniejszych miejsc i obiektów

związanych z historia Powstania Warszawskiego

1. 1 sierpnia, godz. 16.30 – pierwsze walki powstańcze na Placu Napoleona (obecnie Powstańców Warszawy), ulicy Mazowieckiej i Placu Dąbrowskiego.
2. Fabryka Jerzego Kamlera na Woli, przy ulicy Dzielnej 72, u zbiegu z Okopową. W dniach 1-6 sierpnia miejsce postoju najwyższych władz wojskowych i politycznych Polskiego Państwa Podziemnego, w tym I rzutu Komendy Głównej Armii Krajowej z Komendantem Głównym gen. Tadeuszem Komorowskim „Borem” oraz Delegata Rządu RP na Kraj inż. Jana Stanisława Jankowskiego „Sobola”. Natarcie niemieckie rozpoczęte rankiem 6 sierpnia zmusiło do przeniesienia miejsca postoju I rzutu KG AK na Stare Miasto (zob. 15,18,9, 26).
3. Budynek Dyrekcji Kolei u zbiegu ulic Targowej i Wileńskiej – jeden z najważniejszych obiektów opanowanych przez powstańców 1 sierpnia w prawobrzeżnej części Warszawy.
4. Kompleks budynków Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych przy ulicy Sanguszki, opanowany przez powstańców 2 sierpnia; jeden z głównych bastionów obrony Starego Miasta. Padł, po zaciekłej, wielodniowej obronie, 28 sierpnia.
5. Elektrownia na Powiślu, opanowana przez powstańców 1 sierpnia. Do początku września, mimo ciągłego ostrzału wroga, jej załoga dostarczała miastu energii elektrycznej. Praca Elektrowni ustała 4 września, zaś 5 września jej załoga po 36 dniach obrony musiała się wycofać.
6. Więzienie Mokotowskie przy ulicy Rakowieckiej – miejsce pierwszej masowej egzekucji. 2 sierpnia Niemcy rozstrzelali tu około 600 więźniów.
7. Dworzec Pocztowy u zbiegu ulic Żelaznej, Chmielnej i Alei Jerozolimskich (Aleja gen. Władysława Sikorskiego) opanowany przez powstańców 3 sierpnia; ważna reduta powstańcza, ryglująca Aleje Jerozolimskie.
8. Rejon ulicy Kaliskiej na Ochocie. 3 sierpnia ufortyfikowały się tu nieliczne miejscowe oddziały AK.
9. Gmach PKO przy ulicy Jasnej 9 (róg Świętokrzyskiej; obecnie Poczta Główna). 4 sierpnia przeniósł się tu z hotelu „Victoria” przy Jasnej 26 Sztab Komendy Okręgu Warszawskiego AK (dowództwo sił powstańczych). W następstwie bombardowania gmachu PKO, 5 września Sztab Komendy OW AK przeniósł się do budynku kina „Palladium” przy ul. Złotej 7/9. W dniach 26 sierpnia -5 września gmach PKO był miejscem postoju I rzutu KG AK.
10. Pałac Blanka przy Placu Teatralnym – miejsce śmierci w dniu 4 sierpnia zastępcy dowódcy plutonu w 3 kompanii batalionu AK „Parasol” st. strz. pchor. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (ur. 1921), najwybitniejszego poety wojennej generacji.
11. Rejon cmentarzy Żydowskiego i Powązkowskiego oraz ulicy Młynarskiej – miejsce pierwszych zrzutów dla Powstania dokonanych przez „Halifaxy” RAF i Polskich Sił Powietrznych (noc z 4/5 sierpnia).
12. „Zieleniak”- targowisko na Ochocie przy ulicy Grójeckiej 95; w pierwszej połowie sierpnia miejsce mordów i gwałtów popełnianych na cywilnej ludności Ochoty przez brygadę SS RONA (róg ulicy Opaczewskiej, obecnie Banacha).
13. Miejsce wymordowania 5 sierpnia personelu i chorych ze Szpitala Wolskiego (róg ulic Górczewskiej i Zagłoby); jedna z wielu masowych zbrodni popełnionych przez siły niemieckie na Woli.
14. Opanowanie 5 sierpnia przez batalion „Zośka” obozu „Gęsiówka” (Konzentrationslager Warschau) przy Gęsiej 25 (obecnie Anielewicza); uwolnienie około 350 Żydów greckich, rumuńskich, węgierskich, holenderskich i polskich.
15. Budynek szkoły przy ulicy Barokowej 6 na Starym Mieście (nieopodal Ogrodu Krasińskich); w dniach 6-13 sierpnia miejsce postoju I rzutu KG AK. Bombardowanie i ostrzał zmusiły 13 sierpnia do zmiany miejsca postoju.
16. Rejon uporczywych walk odwrotowych zgrupowania „Radosław” (ppłka Jana Mazurkiewicza „Radosława”) w dniach 9-11 sierpnia.
17. Reduta przy ulicy Wawelskiej 60; ostatni punkt oporu powstańców na Ochocie – padła 11 sierpnia.
18. Gmach Ministerstwa Sprawiedliwości przy ulicy Długiej 7 – m.p. I rzutu KG AK w dniach 13-25 sierpnia. Bombardowanie i ostrzał niemiecki zmusiły do przejścia kanałami do Śródmieścia (noc z 25/26 sierpnia).
19. Kino „Palladium” przy ulicy Złotej. 13 sierpnia miał tu miejsce pierwszy od 5 lat pokaz polskiego filmu w polskim kinie (dla dziennikarzy) – kroniki filmowej pt. „Warszawa walczy”; 15 sierpnia – pokaz dla publiczności. Drugi pokaz miał tu miejsce na początku trzeciej dekady sierpnia, zaś trzeci – na początku września.
20. Ulica Kilińskiego na Starym Mieście. Miejsce wybuchu 13 sierpnia porzuconego przez Niemców czołgu-pułapki. Zginęło około 300 osób, w tym około 160 żołnierzy AK.
21. Opuszczenie przez powstańców 19 sierpnia kompleksu budynków Politechniki i obsadzenie budynków po parzystej stronie ulicy Noakowskiego – ukształtowanie się na tym odcinku linii frontu stabilnej do końca walk powstańczych.
22. „PASTA”- gmach Dyrekcji Telefonów przy ul. Zielnej (Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej); bastion niemiecki na bezpośrednim zapleczu linii walk powstańczych. Blokowany od 13 sierpnia. 15 sierpnia przerwano dopływ prądu i wody, zaś 19 sierpnia – połączenia telefoniczne. Decydujący szturm „PASTY” rozpoczął się w nocy z 19/20 sierpnia. Niemcy po desperackiej obronie poddali się. Zdjęcia ze zdobycia „PASTY” stanowiły „gwóźdź programu” pokazu kronik powstańczych 21 sierpnia w kinie „Palladium”.
23. Rejon Dworca Gdańskiego. Tu w nocy z 19/20 i z 21/22 sierpnia miały miejsce dwa uderzenia sił powstańczych z Żoliborza i Kampinosu (wsparte przez oddziały ze Starego Miasta), mające na celu połączenie obu dzielnic. Ataki załamały się w ogniu przeciwnika. Poległo i odniosło rany około 400 żołnierzy AK. Był to najkrwawszy bój Powstania Warszawskiego.
24. Reduta w gmachu Banku Polskiego przy ul. Bielańskiej; jeden z filarów obrony Starego Miasta; miejsce szczególnie zaciętych walk w drugiej połowie sierpnia.
25. Komenda Policji przy ul. Krakowskie Przedmieście (u zbiegu z ul. Świętokrzyską) opanowana przez powstańców 23 sierpnia. Podjęta tego dnia próba opanowania Uniwersytetu zakończyła się porażką. Gmach Komendy Policji stanowił ważny bastion powstańczy aż do 8 września, kiedy ostatecznie został opuszczony.
26. „Mała PASTA”, gmach Stacji Telefonów przy ulicy Piusa XI nr 19 (obecnie ulica Piękna, pomiędzy PI. Konstytucji, a ul. Mokotowską) zdobyty przez powstańców 23 sierpnia. W dniach 6 września -5 października miejsce postoju I rzutu KG AK z gen. „Borem” i Delegatury Rządu na Kraj. Wieczorem 28 września, po powrocie pełnomocników z rozmów z gen. von dem Bachem, miała tu miejsce konferencja w sprawie propozycji niemieckich. Po dyskusji Delegat Rządu inż. Jankowski „Sobol” opowiedział się za zaprzestaniem walki.
27. Dom przy ulicy Freta 16. Tu 26 sierpnia, w następstwie bombardowania lotniczego, zginęło 5 oficerów Dowództwa Warszawskiego Armii Ludowej (czyli faktycznie Sztabu Głównego AL), z majorem Bolesławem Kowalskim ps. „Ryszard Piasecki”.
28. Budynek szpitala św.Jana Bożego u zbiegu ulic Bonifraterskiej i Konwiktorskiej – wraz z położonymi nieopodal zakładami „Fiata” i budynkami Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych – stanowił ważny bastion powstańczy broniący Starego Miasta od północy.
29. Katedra Św. Jana – miejsce ciężkich walk powstańczych 26-27 sierpnia; ostatecznie 27 sierpnia Niemcy zawładnęli jej ruinami.
30. Kościół i klasztor Panien Sakramentek na Rynku Nowego Miasta. 31 sierpnia w następstwie niemieckiego bombardowania pod gruzami zginęło tu około tysiąca osób, w tym 35 zakonnic. Przykład jednego z wielu kościołów, który padł ofiarą bomb lotniczych.
31. Miejsce nieudanej próby przebicia się 31 sierpnia ze Starego Miasta przez Plac Bankowy do Śródmieścia. Poległo lub odniosło rany około 300 powstańców.
32. Właz kanału na Placu Krasińskich, róg ulicy Długiej – miejsce ewakuacji ze Starego Miasta w dniach 30 sierpnia -1 września. Trasa prowadziła pod ulicami: Miodową, Krakowskim Przedmieściem i Nowym Światem do wyjścia u zbiegu Nowego Światu i Wareckiej.
33. Plac Grzybowski. W znajdującym się tu warsztacie z półfabrykatów zgromadzonych przed Powstaniem zmontowano i przekazano oddziałom około 200 pistoletów maszynowych „Błyskawica”. Warsztat przy ul. Leszno złożył około 100 pistoletów maszynowych typu „Sten”, zaś warsztat przy ul. Senatorskiej około 150 miotaczy ognia o pojemności 15 litrów i zasięgu płomienia 30 metrów. Ponadto, w okresie Powstania wyprodukowano m.in. ponad 40 tysięcy granatów, a nawet pewną liczbę moździeży i granatników.
34. Walki o zabudowania Szpitala Św. Łazarza na ul. Książęcej. Przerwanie bezpośredniej łączności pomiędzy Śródmieściem a Czerniakowem (poprzez ul. Książęcą) – 12 września.
35. Ewakuacja oddziałów powstańczych z Sielc wraz z częścią rannych na Górny Mokotów. Obsadzenie linii skarpy od ulicy Belgijskiej po Królikarnię (noc z 15/16 września).
36. Zlikwidowanie przez Niemców przyczółka koło Mostu Poniatowskiego – 20 września.
37. Likwidacja przez Niemców przyczółka 6 pułku piechoty na Żoliborzu na wysokości Marymontu – 21 września.
38. Rejon ulic Wilanowskiej 1 i Solec 53 – miejsca ostatnich walk powstańczych na Czemiakowie w dniach 21 – 23 września; 23 września padł tu ostatni punkt oporo- dom przy ulicy Wilanowskiej 1 (ob. ul. Gwardzistów 1).
39. Królikarnią przy ulicy Puławskiej – jeden z kluczowych punktów obrony Mokotowa; ciężkie walki 24 września.
40. Alkazar” na Mokotowie (róg Alei Niepodległości i ul. Odyńca) – padła 25 września.
41. Reduta „Westerplatte” na Mokotowie broniąca dostępu z Alei Niepodległości w głąb ulicy Ursynowskiej. Miejsce bardzo ciężkich walk 25 września.
42. Szkoła u zbiegu ulic Woronicza i Puławskiej miejsce szczególnie zaciętych walk 25 września; kilkakrotnie przechodziła z rąk do rąk.
43. Tzw. Twierdza Zmartwychwstanek na rogu ulic Krasińskiego i Stołecznej (ob. ks. Jerzego Popiełuszki); opuszczona pod naciskiem wroga 29 września.
44. Gmach Biblioteki Publicznej przy ulicy Koszykowej (obecnie pomiędzy Placem Konstytucji a ulicą Mokotowską) – ostatnie miejsce nadawania audycji powstańczego radia „Błyskawica”. Wcześniejsze studia: gmach PKO przy ulicy Jasnej 7, budynek „Adrii” przy ulicy Moniuszki 10 i gmach Ambasady ZSRR przy ul. Poznańskiej 15. Pierwsza audycja radia „Błyskawica” odbyła się 8 sierpnia; ostatnia – w budynku przy ul. Koszykowej jeszcze wieczorem 4 października. Po nadaniu ostatniej audycji aparaturę radiostacji zniszczono.