W cyklu ”Stolica historii” opowieść o przedwojennych zmianach płci snuje dr hab. Robert Gawkowski.
Kolejny felieton pod wspólną nazwą: Stolica historii. Przedstawiają członkowie Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie, które są emitowane w każdą sobotę o 15:15, w nieco skróconej wersji, w Radiu Kolor.
Dzisiaj opowieść dr hab. Roberta Gawkowskiego o sportowych sławach, które nie tylko były interpłciowe, ale jedna z nich zmieniła płeć operacyjnie.
Podcast Radia Kolor jest pod tekstem.
Z cyklu:
Stolica historii. Przedstawiają członkowie
Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie.
Odcinek X:
Pierwsza tranzycja płci w Polsce
w 1937 roku.
Opowiada dr hab. Robert Gawkowski.
W przedwojennej Polsce popularna była nasza biegaczka Stanisława Walasiewicz. Sławiła Polskę zdobywając liczne laury, w tym medale olimpijskie. W niektórych kręgach po cichu plotkowano, że mieszkająca w Stanach Zjednoczonych Polka, tak naprawdę może być mężczyzną. Jednak Stella do końca życia nosiła się jak kobieta i za kobietę się uważała. Dopiero jej nagła śmierć w Cleveland w 1980 roku sprawiła, że musiał powstać raport koronera, a ten jednoznacznie stwierdził, że sławna sprinterka była obojnakiem
Inaczej potoczyły się losy znanej, choć nie tak sławnej sportsmenki jak Walasiewicz – Zofii Smętek. Smętkówna była 90 lat temu mistrzynią Polski w rzucie oszczepem i w tenisie stołowym. Mimo niewysokiego wzrostu, powszechnie brano ją za mężczyznę. Zosi dokuczało, że zbyt często, na zawodach pomyłkowo wysyłano ją do męskiej szatni.
W 1935 roku Walasiewicz i Smętek znalazły się w jednym klubie – w Warszawiance. Dla Zosi Smętek sprawiło to życiową zmianę. Za poradą znakomitego lekarza sportowego jakim był Stanisław Luxenburg, lekkoatletka skontaktowała się z chirurgiem prof. Henrykiem Beckiem. Jej wizyty u prof. Becka utrzymywano w tajemnicy. Jeszcze zimą 1937 r. Zofia zdobyła Mistrzostwo Kobiet w tenisie stołowym, a potem przez kilka miesięcy było o niej cicho. Aż w połowie kwietnia tegoż roku ukazało się w prasie odważne oświadczenie Zofii Smętek, o tym, że podda się operacji i zostanie mężczyzną. Po tym oświadczeniu było sporo szumu medialnego. Przeważały jednak głosy stonowane i pełne zrozumienia dla decyzji lekkoatletki. Chociaż były i takie jak np. w „Szpilkach”, gdzie sugerowano że plotki o operacji płci Zofii Smętek to chwyt reklamowy nowowydawanej wtedy książki Melchiora Wańkowicza pt. „Na tropach Smętka”.
Tuż przed operacją pacjentkę odwiedził ksiądz, który ją wyspowiadał. Zaraz potem Zofię uśpiono. Zofia Smętek przestała istnieć a pojawił się za to Witold Smentek. Ta pierwsza w Polsce operacja tranzycji płci odbyła się 21 kwietnia 1937 roku w Szpitalu Dzieciątka Jezus w Warszawie mieszczącym się do dziś przy placu Starynkiewicza.
Witold Smentek po operacji powoli dochodził do siebie i jak sam przyznał, początkowo nie mógł się przyzwyczaić do nowej roli. Skarżył się, że brakuje mu męskich ubrań. Trudno też było przyzwyczaić się znajomym i rodzinie. Na zaakceptowanie Witolda Smentka potrzebowano czasu.
Wygląda na to, że w tym zdezorientowanym po tranzycji płci świecie, najszybciej odnalazło się … Wojsko Polskie. Już po paru miesiącach nowy męski obywatel RP dostał … bilet do wojska.
Witold Smentek żył jeszcze prawie pół wieku. Do wojska nie poszedł, wojnę przeżył. Skończył studia historyczne i był przewodnikiem warszawskiego PTTK. Działał w Polskim Związku Tenisa Stołowego i w swojej Warszawiance. Zmarł śmiercią naturalną siedem lat przed zgonem Stanisławy Walasiewicz.
Więcej o historii Zofii Smętek (Witoldzie Smentku) także w artykule:
Dr hab. Robert Gawkowski.
Historyk i archiwista publikujący głównie o dziejach sportu w II RP.
Jest też znawcą historii Warszawy.
W 2014 roku za książkę „Krybar. Uniwersytet w cieniu powstańczych walk” otrzymał nagrodę KLIO.
W 2014-17 był członkiem Rektorskiego Komitetu Obchodów 200-lecia Uniwersytetu Warszawskiego.
Od 8 lat zasiada w jury konkursu varsavianów im. Hanny Szwankowskiej.
Członkiem Towarzystwa jest od 15 lat.
Od kwietnia 2022 jest prezesem TMH.
Podcast Radia Kolor
3:15 minuty
(kliknij logo)
Zobacz też inne odcinki cyklu:
- Lista odcinków: [LINK]
