Kryzys śmieciowy na Mazowszu – raport Warszawskiego Forum Samorządowego

Wysypisko śmieci
Wysypisko śmieci
fot. WFS

Bez nowych rozwiązań zaleją nas śmieci. Raport Warszawskiego Forum Samorządowego.

SPIS TREŚCI

  • Str 4 Wprowadzenie
  • Str 5 Raport w liczbach
  • Str 6 ROZDZIAŁ I:
    System gospodarowania odpadami
    komunalnymi – podstawy funkcjonowania
  • Str 7 Gospodarowanie opadami w praktyce
  • Str 10 ROZDZIAŁ II: Składowiska odpadów na Mazowszu
  • Str 11 Składowiska odpadów komunalnych na terenie województwa
  • Str 13 Dzikie wysypiska – palący problem
  • Str 16 Podsumowanie i wnioski
  • Str 18 Opinie ekspertów

Grzegorz Gruchalski, Przewodniczący Warszawskiego Forum Samorządowego:

Mam zaszczyt przedstawić Państwu raport „Kryzys śmieciowy na Mazowszu – jak walczyć z plagą dzikich wysypisk”. Znajdują się w nim alarmujące dane o liczbie tego typu miejsc w naszym województwie, statystyki dotyczące m.in. obecnego wykorzystania pojemności legalnych składowisk, a także pro-pozycje rozwiązań, pozwalających na bardziej wydajne i racjonalne gospodarowanie odpadami.

Obecnie niewątpliwie stoimy w obliczu tworzenia kompleksowego mechanizmu utylizacji śmieci pochodzących z naszych domów. Dążenie do efektywnego systemu, w którym odpady w odpowiednich proporcjach są odzyskiwane, spalane w przystosowanych do tego obiektach oraz składowane w zgodzie z obowiązującymi przepisami i troską o środowisko, jest absolutnym priorytetem.

W kontekście gospodarowania odpadami na pierwszy plan wysuwa się aspekt ekonomiczny. Coroczne podwyżki cen wywozu śmieci odczuwamy wszyscy we własnych kieszeniach, a w 2020 r. są one wyjątkowo dotkliwe. Nie tylko dla mieszkańców Mazowsza, ale niemalże całego kraju. Równie istotną sprawą, coraz bardziej zauważaną w debacie publicznej, jest konieczność rzeczywistego zadbania o środowisko.

Każdego roku w Polsce likwiduje się średnio kilkanaście tysięcy dzikich wysypisk. Choć przynoszą one w krótkim czasie gigantyczne zyski ich organizatorom i oszczędności podmiotom oddającym im odpady, w perspektywie długofalowej powodują olbrzymie straty i degradują środowisko. Konieczna jest bowiem zarówno ich prawidłowa, kosztowna utylizacja, jak i doprowadzenie otoczenia do właściwego stanu po zatruciu wód i gleb. Naprawianie szkód ekologicznych czy społecznych w kolejnych latach spada na barki nas wszystkich.

Dzikie wysypiska to plaga, z którą należy walczyć wszelkimi dostępnymi sposobami. Tymczasem, spada liczba legalnych, odpowiednio zabezpieczonych i nadzorowanych składowisk odpadów komunalnych. Stoimy przed obliczem wielkiego kryzysu śmieciowego, spowodowanego przez krótkowzroczność władz samorządowych i krajowych.

Serdecznie zachęcam Państwa do zapoznania się z raportem „Kryzys śmieciowy na Mazowszu – jak walczyć z plagą dzikich wysypisk”.

Raport w liczbach

  • 1061
    Liczba zlikwidowanych dzikich wysypisk na terenie Mazowsza w ciągu 2018 r.
  • 4800
    Ton śmieci zebrano podczas likwidacji dzikich wysypisk na Mazowszu w 2018 r.
  • 54%
    Ponad połowa legalnych składowisk odpadów komunalnych na Mazowszu została zamknięta w latach 2012-2018.
  • 17
    Liczba legalnych składowisk odpadów komunalnych na Mazowszu, które w latach 2017-2019 mogły przyjmować odpady powstające w procesie mechaniczno–biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych.
  • 74%
    W tylu procentach wyżej wymienione składowiska były wypełnione na koniec 2018 r.
  • 517187
    Ton odpadów trafiło w 2018 roku do mazowieckich składowisk odpadów komunalnych.

ROZDZIAŁ I

System gospodarowania odpadami komunalnymi – podstawy funkcjonowania

 

Najważniejszym dokumentem, który reguluje działalność związaną z gospodarowaniem odpadami jest ustawa o odpadach z dn. 14 grudnia 2012 r., wraz z późniejszymi zmianami. Zgodnie z zawartą w nim definicją, odpady komunalne to odpady powstające w gospodarstwach domowych, z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych (…).

Według szacunków, wartość całego sektora gospodarki odpadami w Polsce, w 2019 r., wyniosła ok. 15,3 mld złotych. Około połowa (7,8 mld zł) to rynek gospodarowania odpadami komunalnymi (źr.: Krupa, K. Moskwik, M. Roszkowski, Odpady – palący problem czy cenny zasób? Analiza sektora i propozycja kierunków rozwoju w kontekście gospodarki o obiegu zamkniętym, Instytut Jagielloński, Warszawa 2020), który aktualnie spotyka się ze szczególnym zainteresowaniem opinii publicznej. Wynika to z podwyżek cen tych usług, które już dotykają i będą dotykać w kolejnych miesiącach mieszkańców zdecydowanej większości gmin Polski, także Mazowsza.
W Warszawie, od marca 2020 r., właściciele domów jednorodzinnych za wywóz odpadów będą płacić 94 zł, a budynków wielorodzinnych – 65 zł.
W niektórych przypadkach może to oznaczać wzrost kosztów nawet o kilkaset procent w ujęciu rocznym. Równie wysokie podwyżki dotyczą innych miast na terenie Mazowsza – Otwocka, Józefowa czy Marek.

Podwyżki cen wywozu odpadów są m.in. efektem konieczności dostosowania się naszego kraju do wysokich wymogów środowiskowych stawianych przez Unię Europejską. Już w bieżącym roku do recyklingu ma trafiać nie mniej niż 50% odpadów pochodzących z gospodarstw domowych. Tymczasem, skala zapóźnienia jest dramatyczna – dotychczas odzyskiwana była to niespełna jedna trzecia tego typu odpadów (31,8% w 2018 roku, zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego).

Coraz więcej restrykcyjnych przepisów muszą spełniać również podmioty gospodarujące odpadami. W ubiegłym roku w życie weszło m.in. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 29 sierpnia 2019 roku w sprawie wizyjnego systemu kontroli miejsca magazynowania lub składowania odpadów. W kontekście plagi pożarów, która w ostatnich latach nawiedzała nie tylko nienadzorowane, dzikie wysypiska, lecz także legalnie działające obiekty, to niezwykle potrzebne rozwiązanie, choć wymagające znacznych nakładów finansowych. Obowiązkowo monitorowana musi być powierzchnia magazynowanych lub składowanych odpadów oraz drogi dojazdowe znajdujące się w miejscu magazynowania lub składowania odpadów, do odległości 15 m od krawędzi zewnętrznej magazynowanych lub składowanych odpadów i pas zewnętrzny otaczający magazynowane lub składowane odpady o szerokości 5 m (z pewnymi wyjątkami). Jeszcze bardziej restrykcyjne przepisy dotyczą magazynowania lub składowania odpadów na powierzchni powyżej 2 ha. Dodatkowo, instalowany system wizyjny musi wyróżniać się wysoką jakością, tak by zapewniał przez całą dobę zapis obrazu i identyfikację osób przebywających w tym miejscu. Co ważne, zgodnie z rozporządzeniem od 22 lutego 2021 r. pomieszczenie, w którym przechowywany będzie nośnik z obrazem, powinno stanowić odrębną strefę pożarową. Można zatem powiedzieć, że będzie to niejako „czarna skrzynka” miejsca składowania lub magazynowania odpadów.

Gospodarowanie odpadami w praktyce

To, co dzieje się z produkowanymi przez mieszkańców odpadami (pomijając zbieranie i transport), można podzielić na dwie kategorie: unieszkodliwianie i odzysk. W poniższych tabelach, prezentowane są sposoby gospodarowania, zgodne z ustawą o odpadach.

Tabela 1. Procesy odzyskiwania odpadów

Kod procesu odzyskiwania odpadów – Proces odzyskiwania odpadów

  • R1 – Wykorzystanie głównie jako paliwa lub innego środka wytwarzania energii
  • R2 – Odzysk/regeneracja rozpuszczalników
  • R3 – Recykling lub odzysk substancji organicznych, które nie są stosowane jako rozpuszczalniki (w tym kompostowanie i inne biologiczne procesy przekształcania
  • R4 – Recykling lub odzysk metali i związków metali
  • R5 – Recykling lub odzysk innych materiałów nieorganicznych
  • R6 – Regeneracja kwasów lub zasad
  • R7 – Odzysk składników stosowanych do redukcji zanieczyszczeń
  • R8 – Odzysk składników z katalizatorów
  • R9 – Powtórna rafinacja lub inne sposoby ponownego użycia olejów
  • R10 – Obróbka na powierzchni ziemi przynosząca korzyści dla rolnictwa lub poprawę  stanu środowiska
  • R11 – Wykorzystywanie odpadów uzyskanych w wyniku któregokolwiek z procesów wymienionych w pozycji R1–R10
  • R12 – Wymiana odpadów w celu poddania ich któremukolwiek z procesów wymienionych w pozycji R1–R11
  • R13 – Magazynowanie odpadów poprzedzające którykolwiek z procesów wymienionych w pozycji R1–R12 (z wyjątkiem wstępnego magazynowania u wytwórcy odpadów).

opracowanie własne na podstawie ustawy o odpadach

Warto zaznaczyć, że zawarte w ustawie o odpadach procesy odzysku i unieszkodliwiania odpadów są wykazem niewyczerpującym. Oznacza to, że nie jest to katalog zamknięty.

Tabela 2. Procesy unieszkodliwiania odpadów

Kod procesu unieszkodliwiania odpadów – Proces unieszkodliwiania odpadów

  • D1 – Składowanie w gruncie lub na powierzchni ziemi (np. składowiska itp.)
  • D2 – Przetwarzanie w glebie i ziemi (np. biodegradacja odpadów płynnych lub szlamów w glebie i ziemi itd.)
  • D3 – Głębokie zatłaczanie (np. zatłaczanie odpadów w postaci umożliwiającej pompowanie do odwiertów, wysadów solnych lub naturalnie powstających komór itd.)
  • D4 – Retencja powierzchniowa (np. umieszczanie odpadów ciekłych i szlamów w dołach, poletkach osadowych lub lagunach itd.)
  • D5 – Składowanie na składowiskach w sposób celowo zaprojektowany (np. umieszczanie w uszczelnionych oddzielnych komorach, przykrytych i izolowanych od siebie wzajemnie i od środowiska itd.)
  • D6 – Odprowadzanie do wód z wyjątkiem mórz i oceanów
  • D7 – Odprowadzanie do mórz i oceanów, w tym lokowanie na dnie mórz
  • D8 – Obróbka biologiczna, niewymieniona w innej pozycji niniejszego załącznika, w wyniku której powstają ostateczne związki lub mieszanki, które są unieszkodliwiane za pomocą któregokolwiek spośród procesów wymienionych w poz. D1–D12
  • D9 – Obróbka fizyczno-chemiczna, niewymieniona w innej pozycji niniejszego załącznika, w wyniku której powstają ostateczne związki lub mieszaniny unieszkodliwiane za pomocą któregokolwiek spośród procesów wymienionych w pozycjach D1–D12 (np. odparowanie, suszenie, kalcynacja itp.)
  • D10 – Przekształcanie termiczne na lądzie
  • D11 – Przekształcanie termiczne na morzu (zabronione)
  • D12 – Sporządzanie mieszanki lub mieszanie przed poddaniem odpadów któremukolwiek z procesów wymienionych w pozycjach D1–D12
  • D13 – Magazynowanie odpadów poprzedzające którykolwiek z procesów wymienionych w pozycji R1–R12 (z wyjątkiem wstępnego magazynowania u wytwórcy odpadów)
  • D14 – Przepakowywanie przed poddaniem któremukolwiek z procesów wymienionych w pozycjach D1–D13
  • D15 – Magazynowanie poprzedzające którykolwiek z procesów wymienionych w pozycjach D1–D14 (z wyjątkiem wstępnego magazynowania u wytwórcy odpadów)

opracowanie własne na podstawie ustawy o odpadach

Jak pokazuje powyższe zestawienie, składowanie w gruncie lub na powierzchni ziemi to tylko jedna z wielu metod unieszkodliwiania. W tym kontekście należy pamiętać o wymogach, jakie stawiane są przed zarządzającymi tego typu obiektami (art. 124. pkt. 2 ustawy o odpadach):

Lokalizacja, budowa oraz prowadzenie składowiska odpadów musi spełniać wymagania zapewniające bezpieczne dla życia i zdrowia ludzi oraz dla środowiska składowanie odpadów, w szczególności wymagania zapobiegające zanieczyszczeniu wód powierzchniowych i podziemnych, gleby i ziemi oraz powietrza.

Przyjazne środowisku składowisko odpadów – przykład z Polski

Składowisko odpadów, zlokalizowane w podwarszawskim Otwocku, to przykład synergii pomiędzy koniecznością unieszkodliwiania odpadów komunalnych a dbałością o środowisko. Zarządzający obiektem nie tylko w bezpieczny dla środowiska sposób zajmują się składowaniem odpadów, ale także prowadzą działania edukacyjne i proekologiczne – na terenie składowiska usytuowano m.in. ścieżkę edukacyjną dla  najmłodszych mieszkańców okolicy oraz pasiekę.

Ścieżka edukacyjna na składowisku odpadów w Otwocku. Widoczny na pierwszym planie park, wraz ze stawem, to m.in. lęgowisko kaczek. W tle pokryta roślinnością, zrekultywowana kwatera składowiskowa.
Ścieżka edukacyjna na składowisku odpadów w Otwocku. – Widoczny na pierwszym planie park, wraz ze stawem, to m.in. lęgowisko kaczek. W tle pokryta roślinnością, zrekultywowana kwatera składowiskowa.
fot. FB/ AmestOtwock

Ścieżka edukacyjna na składowisku odpadów w Otwocku.
Widoczny na pierwszym planie park, wraz ze stawem, to m.in. lęgowisko kaczek. W tle pokryta roślinnością, zrekultywowana kwatera składowiskowa.
Źródło: FB/ AmestOtwock

ROZDZIAŁ II

Składowiska odpadów
na Mazowszu

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w 2018 roku (stan na 31 grudnia), w Polsce było 286 czynnych składowisk odpadów, na których unieszkodliwiano odpady komunalne

Unieszkodliwianie odpadów – proces niebędący odzyskiem, nawet jeżeli wtórnym skutkiem takiego procesu jest odzysk substancji lub energii. Unieszkodliwianiu poddaje się te odpady, z których uprzednio wysegregowano odpady nadające się do odzysku. Przykładem unieszkodliwiania odpadów jest ich składowanie na składowiskach lub spalanie w spalarniach odpadów [za: „Europejskie Przedsiębiorstwo” Gospodarka odpadami w MŚP, PARP, kwiecień 2019 r.]

Porównując sytuację do 2012 roku (527), można zaobserwować gwałtowny spadek liczby tego typu obiektów – o 241, czyli prawie 47% Jeszcze drastyczniej przedstawiają się dane z terenu województwa mazowieckiego, gdzie w 2012 roku funkcjonowało 61 składowisk, a na koniec 2018 roku już tylko 28 (spadek o ponad 54%). Konsekwencją zamykania składowisk odpadów jest zmniejszająca się z roku na rok powierzchnia składowania, na którą mogą legalnie trafiać odpady. Na Mazowszu odnotowano jej spadek (w latach 2012-2018) z 224,5 do 165,5 ha, czyli o ponad 26% Podobny trend zauważalny był w całym kraju – powierzchnia składowisk została pomniejszona o 22,5%.

Znikające składowiska. Liczba czynnych, legalnych składowisk unieszkodliwiających odpady na terenie woj. Mazowieckiego w latach 2012-2018
Znikające składowiska – Liczba czynnych, legalnych składowisk unieszkodliwiających odpady na terenie woj. Mazowieckiego w latach 2012-2018
fot. WFS

opracowanie własne na podstawie danych GUS

Składowiska odpadów komunalnych
na terenie województwa.

Zgodnie z podaną już w niniejszym raporcie definicją, jedną z kategorii unieszkodliwiania odpadów jest ich składowanie. Co ważne, na składowiska trafiają jedynie odpady, których z przyczyn technologicznych nie udało się odzyskać lub unieszkodliwić innymi metodami (np. w specjalnie do tego przeznaczonej spalarni) albo było to nieuzasadnione z przyczyn ekologicznych lub ekonomicznych. Zgodnie z danymi  Unii Europejskiej, we Wspólnocie 30% odpadów tworzyw sztucznych jest recyklingowanych, 39% ulega spaleniu, a 31 procent jest składowanych. Co ważne, z odpadów, które są składowane, ujmuje się biogaz, który również może być zamieniany na energię cieplną lub elektryczną.
Jak wynika z danych udostępnionych przez Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego, na terenie województwa w latach 2017-2019 funkcjonowało 17 składowisk, które mogły przyjmować odpady powstające w procesie mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych:

  1. Otwock-Świerk;
  2. Stare Lipiny;
  3. Uniszki-Cegielnia;
  4. Kosiny Bartosowe;
  5. Kobierniki;
  6. Zakroczym;
  7. Rachocinie;
  8. Dalanówek;
  9. Wola Pawłowska;
  10. Wola Suchożebrska;
  11. Goworki (Ostrołęka);
  12. Stare Lubiejewo;
  13. Radom;
  14. Jaskółowo;
  15. Kraśnicza Wola;
  16. Pruszków;
  17. Warka.

Według danych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego, łączna pojemność całkowita ww. składowisk to 23 380 633 m(na 31.12.2018 r.)

Pojemność całkowita składowisk odpadów komunalnych w woj. mazowieckim wg. stanu na dzień 31.12.2018 r. (w tys. m sześciennych).
Pojemność składowisk – Pojemność całkowita składowisk odpadów komunalnych w woj. mazowieckim wg. stanu na dzień 31.12.2018 r. (w tys. m sześciennych).
fot. WFS

Dotychczasowe wypełnienie (stan na 31 grudnia 2018 r.) składowisk odpadów komunalnych na Mazowszu, wraz z warstwami izolacyjnymi, kształtuje się na poziomie 74% – uwzględniając 14 z 17 składowisk. Zarządzający obiektami w Rachocinie i Warce nie przekazali bowiem pełnych informacji w zbiorczym zestawieniu danych o rodzajach i ilościach odpadów, o sposobach gospodarowania nimi w instalacjach i urządzeniach służących do odzysku i unieszkodliwiania odpadów za 2018 rok. Warto zauważyć, że zarządzający mają obowiązek dostarczenia takich opracowań do 15 marca każdego kolejnego roku kalendarzowego. Z kolei w zestawieniu dot. składowiska w Kobiernikach pojawiły się sprzeczne dane. Jego pojemność zapełniona (1 177 209 m3 ) jest większa od pojemności całkowitej (1 159 249 m3 ), a dodatkowo, zgodnie z przekazanymi Urzędowi Marszałkowskiemu informacjami, składowisko nadal dysponuje pojemnością pozostałą do składowania odpadów. Według stanu na 31 grudnia 2017 roku było to 490 588 m3 , a rok później – 467 862,8 m3 (przy identycznej powierzchni zapełnionej). Trudno zatem podejrzewać, że doszło jedynie do jednostkowego błędu. To kwestia, która powinna zostać szczegółowo wyjaśniona przez organ uprawniony do przeprowadzenia kontroli – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska.

Wypełnienie składowisk odpadów komunalnych w woj. mazowieckim wg. stanu na dzień 31.12.2018 r.
Wypełnienie składowisk – Wypełnienie składowisk odpadów komunalnych w woj. mazowieckim wg. stanu na dzień 31.12.2018 r.
fot. WFS

Dzikie wysypiska – palący problem

Liczba i powierzchnia legalnych, nadzorowanych składowisk, spełniających rosnące z roku na rok restrykcyjne wymagania w obszarze ochrony środowiska jest coraz  mniejsza. Ten trend skorelowany jest z powstawaniem nielegalnych, pozbawionych kontroli wysypisk, które zagrażają zarówno ludziom, jak i zwierzętom oraz roślinom. W całej Polsce, na koniec 2018 roku, funkcjonowało 1 607 dzikich wysypisk o powierzchni 154 ha. Warto jednak przy tym zauważyć, że tylko w ciągu 12 miesięcy zlikwidowano 10541 nielegalnych wysypisk, co przełożyło się na zebranie w tym procesie 25 138 ton odpadów komunalnych. W samym województwie mazowieckim w 2018 roku zamknięto 1 061 nielegalnych obiektów – to wiązało się z koniecznością uprzątnięcia 4 800 ton  odpadów.

Dzikie wysypiska zlikwidowane w ciągu roku w woj. mazowieckim w latach 2012-2018 r.
Dzikie wysypiska – Dzikie wysypiska zlikwidowane w ciągu roku w woj. mazowieckim w latach 2012-2018 r.
fot. WFS

opracowanie własne na podstawie danych GUS

Likwidacja dzikich wysypisk w ciągu dwunastu miesięcy nie oznacza, że na koniec roku kalendarzowego ten niechlubny bilans zostaje wyzerowany.
Jak pokazują statystyki, w ostatnich latach tego typu miejsc na koniec roku było nawet 161

Dzikie wysypiska w woj. mazowieckim a ich powierzchnia, stan na dzień 31.12. 2018 r.
Dzikie wysypiska – Dzikie wysypiska w woj. mazowieckim a ich powierzchnia, stan na dzień 31.12. 2018 r.
fot. WFS

opracowanie własne na podstawie danych GUS

Jak wskazuje wykres Dzikie wysypiska w woj. mazowieckim a ich powierzchnia, liczba funkcjonujących na koniec roku kalendarzowego dzikich wysypisk w latach 2012-2018 pozostawała na podobnym, wysokim poziomie – w 2018 roku było ich 117 (niespełna 15% mniej niż w 2012 r.)

Porównanie dzikiego i legalnego wysypiska
Porównanie – dzikiego i legalnego wysypiska
fot. WFS

Nowoczesna spalarnia i stok narciarski w jednym – przykład ze świata

Zlokalizowana w Kopenhadze ultranowoczesna spalarnia śmieci Amager Bakke to doskonały przykład powiązania infrastruktury unieszkodliwiającej odpady z przestrzenią miejską. Wysoce efektywna instalacja, przetwarzająca 70 ton odpadów na godzinę, służy mieszkańcom nie tylko dostarczając energię do ich domów, ale także umożliwiając… jazdę na nartach. Unikalny kształt spalarni umożliwił bowiem stworzenie z niej stoku narciarskiego.
A co najważniejsze, korzystanie z obiektu jest bezpieczne dla zdrowia. Nowoczesne filtry pozwalają na niemal całkowitą redukcję zanieczyszczeń.

Amagr Bakke. Spalarnia i stok narciarski w Kopenhadze
Amagr Bakke – Spalarnia i stok narciarski w Kopenhadze
fot. Guillaume Baviere
Amagr Bakke. Spalarnia i stok narciarski w Kopenhadze
Amagr Bakke. – Spalarnia i stok narciarski w Kopenhadze
fot. Kallerna

zdjęcie od góry – Guillaume Baviere from Uppsala, Sweden; zdjęcia na dole – Kallerna. Licencje  CC BY-SA

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego, w 2018 roku w Polsce zebrano 12 485 424,83 ton odpadów komunalnych. 1 811 833,68 t (ponad 14,5%) pochodziło z województwa mazowieckiego. Suma odpadów, które trafiły łącznie do wymienionych w raporcie składowisk to aż 517 187,09 ton (28,5% wszystkich odpadów wytworzonych na terenie województwa) – na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego. To pokazuje skalę wykorzystywania w gospodarce odpadami instalacji, jakimi są składowiska.

Jak wynika z danych przedstawionych w raporcie, wypełnienie składowisk odpadów na Mazowszu wynosi ok. 74%. W obliczu wynikającego z unijnego zobowiązania dotyczącego konieczności recyklingowania co najmniej 50% odpadów komunalnych już w 2020 r., można byłoby spodziewać się, że liczba odpadów przeznaczanych do składowania nie będzie rosła. Jednakże, należy wziąć pod uwagę, że pomimo ograniczeń dotyczących produkcji np. opakowań z tworzyw sztucznych, ilość powstających odpadów i tak będzie rosła – m.in. ze względu na coraz większą konsumpcję. Nieuniknione jest zatem utrzymywanie tego typu obiektów komunalnych, przy zachowaniu restrykcyjnych norm związanych z ochroną środowiska. Według planów przekazanych przez Urząd Marszałkowski, w przyszłości ma powstać nowe składowisko odpadów w m. Kalinowiec gm. Płoniawy Bramura (poj. całkowita: 763340 m3), a dwa już istniejące na terenie Mazowsza mają zostać rozbudowane.

Kwestia bezpieczeństwa, w kontekście gospodarowania odpadami, wydaje się być nadrzędna. W ostatnich latach (2014-2019) dochodziło bowiem do pożarów na terenie składowisk, również tych legalnych: Radom (2018 i 2019), Uniszki-Cegielnia (maj i czerwiec 2014), Kosiny Bartosowe (2015, 2018, 2019), Płock (2018), Ostrołęka (2015). Konieczność zainstalowania przez podmioty zarządzające obiektami specjalistycznego monitoringu wizyjnego, z pewnością poprawi poziom bezpieczeństwa legalnych składowisk. W ten sposób podmioty działające z naruszeniem przepisów, będą mogły być w szerszym zakresie monitorowane. Warto zauważyć, że każdy pożar składowiska to z jednej strony gigantyczne straty środowiskowe, ale z drugiej zwiększenie pojemności tego typu obiektów, pozwalające na dłuższe eksploatowanie. Spalone odpady znacząco zmniejszają bowiem swoją objętość.

Nadal jednak pozostaje nierozwiązana sprawa dzikich wysypisk – choć z reguły nie są to obiekty o dużej powierzchni, skala procederu jest olbrzymia. Tylko na Mazowszu, w latach 2012-2018 zamykano średnio 1438 nielegalnych instalacji, niespełniających wymaganych norm środowiskowych i prawnych. Tego typu „przedsięwzięcia” zlokalizowane były (łącznie) na powierzchni aż 55,2 ha. Dla porównania, jedna kwatera legalnego składowiska o pojemności 550 000 m3, która podczas eksploatacji jest drenowana, izolowana i monitorowana, a następnie rekultywowana, zajmuje ok. 2,5 ha.

Konieczne jest zatem podejmowanie działań zmierzających do jak najdotkliwszego karania „przedsiębiorców”, którzy w szybki sposób chcą się wzbogacić kosztem naszego zdrowia i dobrostanu przyrody. Dziś sankcja karna za prowadzenie tego typu działalności to od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności.

Remedium na nieprawidłowości w procesie gospodarowania odpadami na Mazowszu może być również rozwój odpowiedniej infrastruktury komunalnej. Przede wszystkim brakuje wydajnych spalarni – chociażby od lat opóźnia się rozbudowa obiektu na stołecznym Targówku. Śmieci nie ubywa, a wykorzystywanie nowoczesnych spalarni to szansa na lepszą przyszłość. Nowoczesne technologie sprawiają, że unieszkodliwianie odpadów w ten sposób ma stosunkowo nieduży wpływ na środowisko. Trzeba przy tym pamiętać, że nie wszystkie odpady komunalne mogą zostać zutylizowane w spalarni. Dlatego niezbędne jest również dbanie o zrównoważony rozwój sieci legalnych i bezpiecznych składowisk – należy doprowadzić do maksymalnego wykorzystania już istniejących instalacji i stopniowo, w miarę ich wypełniania, otwierać nowe. Ważnym elementem jest również, po zakończeniu użytkowania, prawidłowe prowadzenie procesów rekultywacyjnych.

Zdrowa gospodarka odpadowa - Lepsze wykorzystanie, budowa nowych składowisk, nieuchronność kary
Zdrowa gospodarka odpadowa – Lepsze wykorzystanie, budowa nowych składowisk, nieuchronność kary
fot. WFS

Opinie ekspertów

Kłopoty będą się pogłębiać

Cezary Holdenmajer, prezes Centrum Monitoringu Rozwoju Warszawy:

Kwestia odpowiedniego gospodarowania odpadami już teraz jest niezwykle palącym problemem w wielu gminach. Mieszkańcy zmagają się z nieodebranymi i zalegającymi śmieciami, dramatycznym wzrostem cen odbioru odpadów, czy powstającymi dzikimi wysypiskami. Niestety należy się spodziewać, że w przyszłości kłopoty będą się pogłębiać, ponieważ generujemy coraz więcej śmieci, a nie mamy gdzie ich przetwarzać.

Nieuchronność kary wobec takich osób może zmniejszyć skalę procederu…
Cezary Holdenmajer

Choć powstają kolejne mechanizmy i narzędzia, których celem jest usprawnianie procesu gospodarowania odpadami, wciąż jako społeczeństwo borykamy się z tak prozaicznymi sprawami jak prawidłowa segregacja śmieci. Przypadki nieoddzielania poszczególnych frakcji odpadów są nagminne. Tym samym, narażamy nie tylko siebie, ale także naszych  sąsiadów na coraz wyższe opłaty za wywóz śmieci oraz przyczyniamy się do zanieczyszczania środowiska naturalnego. W konsekwencji bowiem odpady, które  mogłyby zostać przetworzone i służyć nam wszystkim, trafiają do składowania.

Co przykre, wciąż nieuczciwe osoby decydują się, pomimo grożących kar, na nielegalne unieszkodliwienie odpadów. W ten sposób powstają dzikie wysypiska bądź mamy do czynienia z katastrofalnym dla okolicznych mieszkańców paleniem śmieci w  nieprzystosowanych do tego miejscach. Nie są to odpowiednie spalarnie, a trujące i dewastujące naturę pułapki. Nieuchronność kary wobec takich osób może zmniejszyć skalę procederu, a co za tym idzie premiować uczciwych przedsiębiorców.

Rozwój istniejącej infrastruktury i budowa nowej, w zgodzie z najnowszymi osiągnięciami technologicznymi oraz trendami, to zadania, które powinny znaleźć się na szczycie priorytetów władz krajowych i samorządowych. Co istotne, dbałość o środowisko można połączyć z rozwiązaniami z dziedziny smart city. Doskonałym przykładem jest Kopenhaga, gdzie na dachu spalarni śmieci powstał stok narciarski, służący okolicznym mieszkańcom. Zasługujemy na to, by podobne rozwiązania pojawiały się w naszym kraju.

Spalarnie są niezbędne

Andrzej Gąsiorowski, adwokat, aktywista na rzecz energetyki atomowej i środowiska, Fundacja Fota4Climate:

Zrównoważony rozwój jest niewątpliwie jednym z największych wyzwań XXI wieku. Jego elementem, który wymaga natychmiastowych działań, jest gospodarka odpadami. Obraz bogacącego się społeczeństwa nie licuje z krajobrazem dzikich wysypisk, który w szokujący sposób wyłania się z raportu „Kryzys śmieciowy na Mazowszu – jak walczyć z plagą dzikich wysypisk”.

Walające się po ulicach śmieci już niedługo mogą wtopić się w krajobraz Warszawy…
Andrzej Gąsiorowski

Podstawowym problemem, który prowadzi do takiego stanu, czyli tysięcy miejsc na Mazowszu i w całej Polsce, gdzie porzucane są śmieci, jest brak odpowiedniej infrastruktury, służącej do unieszkodliwiania odpadów. Oczywiście, można również obwiniać przemysł za nadmierną produkcję, m.in. tworzyw sztucznych. Jednak trudno spodziewać się, by ludzie wychowani w erze konsumpcjonizmu z dnia na dzień zdecydowali się na życie w duchu „zero waste”. Dlatego tworzenie odpowiednich instalacji do spalania śmieci jest niezbędne. Tymczasem, w Warszawie od lat ciągnie się sprawa budowy spalarni na Targówku i nie zanosi się, by zakończyła się ona w najbliższym czasie. W krajach rozwiniętych, śmieci są spalane w bezpieczny sposób, a to  powoduje, że można racjonalnie nimi zarządzać. Jeśli nie będziemy spalać śmieci w spalarniach, będą płonąć na wysypiskach, a to jest niedopuszczalne.

Bez nowoczesnej infrastruktury, ze zmniejszającą się liczbą działających legalnie składowisk, trudno będzie o racjonalne gospodarowanie odpadami. Już teraz wchodząc do mazowieckich lasów mamy przedsmak tego, co może – w jeszcze większej skali – dziać  się również w miastach. Walające się po ulicach śmieci już niedługo mogą wtopić się w krajobraz Warszawy, czyli miasta aspirującego do miana stolicy całego regionu Europy Środkowo-Wschodniej. Potrzebne są zatem szybkie, ale zarazem przemyślane działania w duchu zrównoważonego rozwoju.

Potrzebujemy przejrzystości

Michał Michałowski, Inicjatywa Nowe Horyzonty:

Raport „Kryzys śmieciowy na Mazowszu – jak walczyć z plagą dzikich wysypisk” zwraca szczególną uwagę na dwie kwestie dotyczące patologii w zakresie gospodarowania odpadami. Pierwsza to sprawa nielegalnych składowisk. W dobie coraz większej świadomości niebezpieczeństw związanych z ingerencją człowieka w środowisko naturalne, niezmiernie zaskakuje fakt, że tylko na terenie jednego województwa likwiduje się każdego roku ponad tysiąc dzikich wysypisk. Przeciwdziałanie temu zjawisku powinno być absolutnym priorytetem – nie tylko dla władz lokalnych i samorządowych, ale także dla nas – mieszkańców. Często to od naszej reakcji zależy, czy osoba urządzająca śmietnisko w lesie czy na prywatnej działce zostanie ukarana za zatruwanie lokalnego ekosystemu.

Tylko na terenie jednego województwa likwiduje się każdego roku ponad tysiąc dzikich wysypisk.
Michał Michałowski, inicjatywa Nowe Horyzonty

Problemy, jak pokazuje niniejsze opracowanie, nie omijają jednak również legalnie działających składowisk odpadów. Choć zasadnicza część tego typu obiektów nie wzbudza żadnych wątpliwości, sytuacja niektórych instalacji – chociażby w sferze dotyczącej raportowania – nie jest do końca przejrzysta, na co wskazują dane urzędu marszałkowskiego. Nie jest wykluczone, że w wymienionych w raporcie przypadkach doszło do pomyłki ze strony zarządców składowisk. Jednak wszelkiego rodzaju nieprawidłowości, które znalazły się w zestawieniach, powinny zostać dokładnie sprawdzone. Musimy mieć wszyscy świadomość tego, że od bezpieczeństwa tego typu instalacji zależy nie tylko kondycja naszego otoczenia, ale także nas samych.

Odpady, których liczba z roku na rok systematycznie rośnie, wymagają zagospodarowania i ten stan się nie zmieni. Dlatego dążenie do efektywnego systemu, w  którym odpady w odpowiednich proporcjach są odzyskiwane, spalane w przystosowanych do tego obiektach oraz składowane w zgodzie z obowiązującymi przepisami i troską o środowisko, jest absolutnym priorytetem.

WarszawskiE Forum Samorządowe

Warszawskie Forum Samorządowe to organizacja skupiająca aktywistów miejskich, samorządowców i ludzi, których celem jest rozwój Mazowsza. WFS nie jest związane z jakąkolwiek partią polityczną. Skupia osoby wywodzące się z różnych środowisk i organizacji, a także ekspertów oraz progresywnych ekologów. Liderem i założycielem Warszawskiego Forum Samorządowego jest Grzegorz Gruchalski.

Kryzys śmieciowy na Mazowszu – jak walczyć z plagą dzikich wysypisk
Raport Warszawskiego Forum Samorządowego

© 2020 Warszawskie Forum Samorządowe. Wszystkie prawa zastrzeżone.
Cytowanie danych za: „Kryzys śmieciowy na Mazowszu”

Więcej informacji udziela:
Grzegorz Gruchalski
Warszawskie Forum Samorządowe
m: +48 792 010 276
e: warszawskieforumsamorzadowe@gmail.com

8 marca 2020 14:57
[fbcomments]