Nie tylko w getcie

19 kwietnia 1943 roku w warszawskim getcie wybuchło powstanie. Książkę o innych powstaniach opisuje Roman Soroczyński.

19 kwietnia 1943 roku w warszawskim getcie wybuchło powstanie. Rocznica wybuchu powstania staje się okazją, by zaprzeczyć tezie, że Żydzi się nie bronili, „szli jak barany na rzeź”. Nie wszyscy jednak wiedzą, że Żydzi stawiali również opór w innych miejscach, na przykład w białostockim getcie, 16 sierpnia 1943 r.

W ogóle należy stwierdzić, że żydowski opór – to mało znana karta tej wojny, zwłaszcza w kontekście tego, co działo się w obozach zagłady. Owszem, ukazywały się publikacje na ten temat, ale były one nieliczne i miały niski nakład. Mnie osobiście utkwiła w pamięci książka Bunt w Treblince, której autor, Samuel Willenberg, był uczestnikiem wydarzeń z 2 sierpnia 1943 roku.

Bunt w Treblince – okładka

fot. Roman Soroczyński

Dobrze zatem się stało, że nakładem Wydawnictwa Poznańskiego ukazała się książka Michała Wójcika, zatytułowana Zemsta. Zapomniane powstania w obozach zagłady. Autor przypomina, że w czasie II wojny światowej funkcjonowało na ziemiach polskich kilka obozów zagłady, których jedynym celem było wymordowanie ludności żydowskiej. Wymienia tu: Treblinkę, Sobibór, Auschwitz-Birkenau i opisuje istniejącą w tych obozach konspirację, która doprowadziła do zbrojnych wystąpień i buntów. Dzięki heroicznej postawie więźniów, walczących z minimalną ilością broni, często na noże i gołe pięści, dwa z nich uwieńczone zostały spektakularnym sukcesem. Również za sprawą kobiet – żydowskich bohaterek.

Michał Wójcik jest dziennikarzem i historykiem. Był scenarzystą programów i filmów historycznych. Współpracował z History, Discovery Historia i Canal+. Jest współautorem wywiadów rzek z bohaterami drugiej wojny światowej: Stanisławem Likiernikiem i Stanisławem Aronsonem, członkami warszawskiego Kedywu, oraz Lucjanem Wiśniewskim, oficjalnym likwidatorem wrogów Państwa Podziemnego. Opracowana przez niego monografia Treblinka’43. Bunt w fabryce śmierci zdobyła Nagrodę Newsweeka im. Teresy Torańskiej za najlepszą książkę 2018 r., i została przetłumaczona na kilka języków.

Przyznam, że przeczytałem dwie z tych książek i bardzo polecam je P.T. Czytelnikom.

Okładki dwóch książek – Michała Wójcika

fot. Roman Soroczyński

Równie gorąco polecam książkę Zemsta. Zapomniane powstania w obozach zagłady, w której – dzięki wnikliwym badaniom – Michał Wójcik przedstawia w swoim intrygującym stylu mało znane fakty dotyczące powstań w obozach zagłady. Niemniej interesujące są wątki poświęcone rotmistrzowi Witoldowi Pileckiemu oraz kwestia pomocy Żydom ze strony AK i struktur państwa podziemnego.

Zemsta. Zapomniane powstania... – okładka

fot. Roman Soroczyński

Literaturoznawca, Jacek Leociak, napisał:

Żydzi nie szli jak barany na rzeź. Świadczą o tym bunty w Treblince, Sobiborze, Auschwitz-Birkenau. To książka o pragnieniu zemsty, o męstwie i walce. I o sile świadectwa potężniejszej niż Zagłada.

Z kolei były więzień Auschwitz-Birkenau, historyk i dziennikarz, Marian Turski, stwierdził:

Bywają okoliczności, kiedy niewolnicy się buntują, choć ryzykują przyśpieszenie zagłady. O tym pisze Michał Wójcik. Okrutnie szczerze, nie oszczędzając surowych ocen. Rzecz fascynująca: tragiczna, ale podnosi na duchu.

Faktycznie, książka Zapomniane powstania w obozach zagłady zawiera opisy wielu zdarzeń, które – mimo tragedii – podnoszą na duchu. Ot, choćby historia braci Strawczyńskich. Podczas jednej z ucieczek zostali rozdzieleni i każdy z nich myślał, że jego brat zginął. Kiedy po pewnym czasie zbierano relacje ocalonych, jedna z robiących to osób skojarzyła dwie opowieści i dzięki temu bracia odnaleźli się.

Jestem przekonany, że ta jedna historia wystarczy, by nabrać przekonania, iż trzeba robić wszystko, aby ocalić pamięć. Michałowi Wójcikowi udało się to znakomicie.