8 stycznia 1928 r. odbył się pierwszy, jak dotąd udokumentowany, mecz koszykówki z udziałem Polonii Warszawa.
To przełomowa data w historii klubowej koszykówki.
Odkrycia tego meczu dokonał Piotr Gros, członek redakcji Magazynu 1911.
Z tej okazji warto postawić pytanie – kiedy właściwie w Polonii Warszawa narodziła się koszykówka?
1925 – data „tradycyjna”. Czy prawdziwa?
Mamy źródła wskazujące na to, że polonijna koszykówka narodziła się w 1925 roku. W biuletynie Warszawskiego Okręgowego Związku Koszykówki (wydanym w 2001 r., potem wielokrotnie wznawianym), możemy przeczytać, że:
W roku 1925 powstają dalsze sekcje koszykówki w klubach warszawskich. Są to KS „Varsovia”, PIWG, Korona i Polonia.
Podobną informację możemy znaleźć np. w pracy magisterskiej Kajetana Hądzelka. Uznany historyk sportu, wieloletni prezes Polskiego Związku Koszykówki, tak w latach 50. opisywał początki warszawskiego basketu:
W 1925 r. następuje pewnego rodzaju ochłodzenie gorącej atmosfery rozwoju koszykówki warszawskiej. (…) Równocześnie jednak w związku z zakładaniem sekcji koszykówki w szeregu klubach Warszawy – w tym roku powstają drużyny w H.K.S.-Varsovii, P.I.W.F., Koronie, Polonii – można było traktować koszykówkę dla koszykówki, a nie tylko jako zimową zaprawę dla lekkoatletów, a letnią dla hokeistów.
Rok 1925 r. w kontekście koszykówki pojawia się również w klubowej kronice Stefana Szmida. W niej podano informację, że polonijną koszykówkę powołano do życia już z początkiem 1925 r., a jej założycielem był Stanisław Poroszewski.
W 1925 r. w Polonii niewątpliwie wydarzyły się istotne wydarzenia z punktu widzenia klubowych gier sportowych (jak zbiorczo określano m.in. koszykówkę, siatkówkę, piłkę ręczną). Wówczas powołano do życia drużynę żeńskiej hazeny (co uznaje się za początek koszykówki kobiet). Tradycyjnie uznawano, że w tym roku zainaugurowała swoją działalność polonijny zespół siatkówki mężczyzn (choć, jak niedawno ustalono, pierwszy udokumentowany mecz siatkarzy Czarnych Koszul odbył się już pod koniec grudnia 1924).
Ten rok jest więc fundamentalny dla polonijnej sekcji gier sportowych.
Należy zauważyć, że w tamtych czasach granice między piłką ręczną (jak również jej odmianą, hazeną), siatkówką a koszykówką były dość płynne: zawodnicy najczęściej trenowali kilka dyscyplin, które zbiorczo opisywano jako różne gry sportowe, wrzucane często do jednego worka. Widać to na poziomie organizacyjnym – pierwsza federacja będzie obejmować wszystkie gry sportowe. Przykładowo, obecny Warszawski Okręgowy Związek Koszykówki uznaje się za sukcesora powstałego w 1926 r. Okręgowego Związku Gier Sportowych, który, jak czytamy w ww. biuletynie:
WOZKosz objął zakresem swej działalności siatkówkę, koszykówkę, szczypiorniaka na dużym boisku, a potem hokeje).
Z uwagi na powyższe okoliczności, w 2015 r. obchodzono 90-lecie polonijnej koszykówki, z tej okazji powstała m.in. wystawa „Rzut w minione stulecie”.
Na powyższe argumenty warto jednak spojrzeć krytycznie.
Praca magisterska Kajetana Hądzelka nie jest niestety wolna od poważnych błędów merytorycznych w dość podstawowych sprawach. Przykładowo, w męskich mistrzostwach Polski z 1929 r. wskazuje Polonię i Czarną 13 jako ex aequo wicemistrza, podczas gdy Polonia wygrała 1 mecz więcej w turnieju finałowym i to ona samodzielnie zajęła 2. miejsce w rozgrywkach. Podobnie rzecz się ma choćby w odniesieniu do rozgrywek z 1934 r. Hądzelek w swojej pracy magisterskiej jako wicemistrza Polski wskazuje KPW Poznań, a w rzeczywistości była nim Polonia. Te przykłady pokazują, że do tamtych ustaleń zasłużonego historyka należy podchodzić z ostrożnością.
Problematyczny jest również fragment księgi pamiątkowej.
O ile rok 1925 w kontekście początków Polonii wspomniano wyraźnie, to w tej samej publikacji pierwsze mecze koszykarzy Polonii odnotowano dopiero w roku 1928. Co więcej, nie ma tam meczu z AZS-em, rozegranego 8 stycznia 1928 r – wzmiankowano dopiero mecz z Poselstwem Amerykańskim, który odbył się później. Zastanawiające jest również łączenie Stanisława Poroszewskiego z Polonią. W gazetach z 1926 jest wspominany (z nazwiska) jako członek… Korony (w styczniu 1926 wybrany do zarządu tego klubu).
Dyskusyjne jest też łączenie koszykówki w dzisiejszym rozumieniu z innymi sportami. Przykładowo – choć kobiece gry sportowe powstały w Polonii w maju 1925 r., polonistki pierwszy mecz koszykarski rozegrały prawie 5 lat później, w marcu 1930 r. Należy przy tym pamiętać, że koszykówka, choć organizacyjnie powiązana z innymi grami sportowymi, już w swych pionierskich czasach na ziemiach polskich miała swoje odrębne turnieje mistrzostw Polski, osobne rozgrywki reprezentacyjne. Mimo to ówcześni miewali problemy z rozróżnieniem dyscyplin. Nawet w „Przeglądzie Sportowym” z 2 kwietnia 1927, zawody siatkarskie opisano w tytule jako… rozgrywki piłki koszykowej!
W wyjaśnieniu początków polonijnych gier sportowych, w tym koszykówki, nie pomaga zbytnio klubowa monografia Stefana Sieniarskiego wydana w roku 1985. We fragmencie poświęconym początkom siatkówki, na stronach 76-77, mamy wspomnienia Wiktora Kwasta, współtwórcy drużyny piłki latającej, gdzie czytamy m.in.:
Był to chyba rok 1926. I tu, jeśli chodzi o mnie, powstał „conflict of intetests”, tak charakterystyczny dla podobnych mi, bezimiennych „działaczy” w owych pionierskich czasach budzącego się do życia sportu polskiego. (…) Kwaścisko zaczął skrzykiwać kolegów na treningi. Przychodził przed wszystkimi, żeby salę przygotować, rozwiesić siatkę, napompować i zasznurować piłkę, a wychodził ostatni (…).
Skoro „rozporządzał” salą – tu mu się zwaliła na głowę sekcja pań Polonii, pod kierownictwem Sławy Szmidówny pod opiekę, potem drużyna koszykówki, oparta na graczach gimnazjów Mickiewicza i Niklewskiego.
I Kwaścisko ani się spostrzegł, jak się stał kierownikiem Sekcji Gier Sportowych Polonii. (…). Rok 1927 – bodajże pierwsze mistrzostwa siatkówki warszawskich klubów męskich. (…) Przy takim zaangażowaniu się w sporcie – Politechnika mi się wściekła. Zaliczywszy rok pierwszy, już się dalej niewiele posunąłem. Zostałem chwalebnie wylany. (…) No i drużyna przechodziła stałą ewolucję, zasilana młodymi, głównie koszykarzami.
A może 1927?
Poważnego argumentu na rzecz uznania tego roku za początek polonijnej koszykówki dostarczył Wacław Zgliński, jeden z najlepszych polonijnych koszykarzy I połowy lat 30., także ligowy piłkarz Czarnych Koszul. W wywiadzie dla popularnej popołudniówki „Dzień Dobry. Kurier Czerwony” z 13 lutego 1935 r., tak opisuje początki:
Obok gimnazjum Niklewskiego wcale nieźle rozwijała się wówczas koszykówka na terenie gimn[azjum] Mickiewicza. Tu prym wiedli Gregołajtys, Czyżykowski, Kruszewski, Tomczyk. W 1927 roku czołowi zawodnicy obydwu szkół wstępują do stołecznej Polonii i od razu stwarzają wielką potęgę. Muszę na tem miejscu podkreślić pracę naszego kierownika p. St[anisława] Poroszewskiego, który z całym zapałem oddaje się pracy dla sekcji. Dzięki niemu wytworzył się w drużynie naszej miły i serdeczny nastrój, który często wiódł nas do zwycięstw.
Jednak w żadnych zbadanych warszawskich gazetach z 1927 r. nie widzimy wzmianki o ani jednym meczu koszykarzy Polonii. Mecz z AZS rozegrany 8 stycznia 1928 r. jest w prasie przedstawiany jako debiut drużyny koszykarzy Czarnych Koszul.
Niemniej w gazetach z końca 1927 r. możemy odnaleźć ślady dotyczące istnienia męskiej koszykówki Polonii.
W numerze 51-52 „Stadjonu” (jedna z najpopularniejszych gazet sportowych w tamtym czasie) z 21 grudnia 1927 r., na stronie 25. pojawił się obszerny artykuł na temat gier sportowych w Warszawie. W części dotyczącej koszykówki, czytamy, że:
Rozwijała się dotychczas słabiej w Warszawie, niż gra poprzednia (siatkówka – przyp. red.), mimo iż obie jednocześnie przywędrowały do Polski. Do r. 1920 posiadała drużynę tylko YMCA. W latach 1922 i 23 posiadał ją również Orzeł Biały i AZS. Obecnie, z wyjątkiem Orła Białego, prócz tych klubów grają w koszykówkę Poselstwo Amerykańskie, Varsovia, Polonia i szereg drużyn harcerskich. W szkołach najlepiej stoi w gimn[azjum] Mickiewicza, mistrza szkół i Niklewskiego.
Literalnie rozumiany fragment artykułu wyraźnie sugeruje, że Polonia już w końcówce 1927 r. miała własną drużynę koszykówki. Co więcej, była tu w elitarnym gronie raptem kilku klubów, w którym można było ćwiczyć tę dyscyplinę, a to zdaje się zmniejszać margines błędu redaktora „Stadjonu”.
Dalej, na tej samej stronie, mamy wzmiankę o meczu AZS i Varsovii.
Jak czytamy:
AZS pokonał drużynę Varsovii zasiloną graczami Polonii w stosunku 19:15.
To kolejny argument na rzecz istnienia koszykówki w klubie (jako odrębnej dyscypliny) już w 1927 r., choć zważywszy na specyfikę tamtych czasów, przenikanie się zawodników różnych gier sportowych, nie można wykluczyć, że ci „wypożyczeni zawodnicy” na co dzień byli np. siatkarzami, a ze współcześnie (czy nawet ówcześnie) rozumianą koszykówką w Polonii nie mieli wiele wspólnego.
Zaś odnośnie do sytuacji w warszawskiej koszykówce, zastanawiać może jednoczesne wspomnienie o gimnazjach Mickiewicza i Niklewskiego, których uczniowie mieli tworzyć Polonię, zgodnie z tym, co relacjonowali Kwast (cytowany przez Sieniarskiego) i Zgliński. Informacja o tym, że koszykarska drużyna Czarnych Koszul powstała na bazie drużyny gimnazjalnej Niklewskiego jest również w podręczniku „Piłka koszykowa” z 1935 r.
Czy jednak 1928?
O tym, że mecz z AZS był debiutem Polonii, wspomina również „Stadjon”, ten sam, który sygnalizował wcześniej istnienie drużyny jeszcze w 1927. W podobnym tonie opisywał ten mecz „Robotnik”, który później dostarczył istotnego argumentu za tym, że drużyna koszykówki powstała już w styczniu 1928 r. W numerze z 18 stycznia 1928 r. pojawiła się informacja o meczu Polonii z reprezentacją Poselstwa Amerykańskiego.
Relacja „Robotnika” zaczyna się od zdania:
Założona przed dwoma tygodniami drużyna koszykówki Polonii z meczu na mecz poprawia swą formę, stając się jednym z najsilniejszych zespołów stolicy.
Kiedy więc powstała drużyna Polonii?
W pierwszym tygodniu stycznia 1928 r.? Czy jeszcze w grudniu 1927 r.? A może uczniowie Mickiewicza i Niklewskiego spotkali się na zabawie sylwestrowej, na której świetnie się bawili, wskutek czego zdecydowali o przejściu do Polonii? Tylko w takim (czysto fantazyjnym) scenariuszu pozostaje do rozwiązania zagadka, czy stołeczni gimnazjaliści decyzję o „fuzji” podjęli jeszcze przed północą, czy już po?
A może 1914? Albo 1918?
O ile najwięcej przesłanek wskazuje na to, że pierwsza regularnie grająca drużyna koszykarska Czarnych Koszul powstała na przełomie 1927 i 1928 r., mamy również ślady wskazujące, że mogły to nie być pierwsze doświadczenia członków Polonii z basketem.
21 maja 1914 r. odbył się pierwszy odnotowany w gazetach pokaz koszykówki w Warszawie. W gazetach możemy znaleźć zdjęcie, na którym uwieczniono młodzież Warszawskiego Koła Sportowego rzucającą piłkę do kosza. Powstała w 1911 r. drużyna piłkarska Polonii Warszawa, w pierwszych latach swojego istnienia, funkcjonowała w ramach WKS. Jeżeli więc w ramach Warszawskiego Koła Sportowego uprawiano koszykówkę, jest wielce prawdopodobne, że również zawodnicy Czarnych Koszul mieli styczność z tą dyscypliną sportu.
Kolejne ślady koszykówki w kontekście Polonii pochodzą z maja 1918 r.
U progu odzyskania przez Polskę niepodległości, zawodnicy Czarnych Koszul uczestniczyli w zorganizowanej 11 maja kweście na rzecz Macierzy (najprawdopodobniej chodziło o Polską Macierz Szkolną).
Jak relacjonował „Przegląd Poranny”:
w zawodach wzięła udział młodzież sportowa Warszawy zgromadzona w klubach Polonii, Korony, w milicji i niestowarzyszona.
Zwieńczeniem wydarzenia był mecz koszykówki, wygrany 5:4 przez, jak informował „Kurier Polski”, partię zielonych – bardzo możliwe, że autor miał na myśli Koronę. Nie można więc wykluczyć, że poloniści grali w koszykówkę już w maju 1918 r., przy okazji wspomnianej kwesty.
8 stycznia 1928 jak 19 listopada 1911?
Okoliczności, w jakich powstawała polonijna koszykówka, są niezwykle interesujące. Fascynuje tajemniczość i zagadkowość towarzysząca początkom basketu na Polonii.
Niektórzy będą doszukiwać się powiązań z drużynami gier sportowych powstałymi w 1924/1925 r. (siatkówką – w wypadku mężczyzn, czy hazeną – w wypadku kobiet), jeszcze inni będą mogli wskazywać na poszlaki obecności Polonii w wydarzeniach koszykarskich z 1914 i 1918 r. Nawet moment powstania „autonomicznej” drużyny koszykarskiej Polonii nie jest do końca precyzyjny. Trudno jednoznacznie rozstrzygnąć, czy miało to miejsce w grudniu 1927 r., czy w styczniu 1928 r.
W świetle najnowszych ustaleń, zasadne wydaje się stwierdzenie, że 8 stycznia 1928 r. (data rozegrania pierwszego udokumentowanego meczu koszykarzy Polonii) ma dla polonijnego basketu taką wagę, jak 19 listopada 1911 r. dla sekcji piłkarskiej.
Tego dnia zawodnicy niedawno powołanej do życia Polonii rozegrali swój pierwszy udokumentowany mecz, z Koroną. Dzień ten został w powszechnym odbiorze przyjęty za moment powstania piłkarskiej drużyny Czarnych Koszul, tego dnia mają miejsce wydarzenia rocznicowe.
Wszelkie wątpliwości nie mogą zmienić puenty.
Koszykarska Polonia, niezależnie od ostatecznej daty jej powstania, pozostaje jednym z pionierów warszawskiego basketu. Żadna z obecnie istniejących drużyn ligowych w Warszawie (a prawdopodobnie również w całej Polsce) nie może poszczycić się tak długimi tradycjami, mającymi 95 (albo więcej) lat.
Temat powstania koszykówki Polonii pozostaje wciąż niezgłębiony ostatecznie i wymaga dalszych analiz. Kto wie, może za jakiś czas odnajdzie się np. pamiętnik jednego z współtwórców polonijnego basketu, gdzie pada data dzienna pierwszego treningu koszykarskiego?
Przy opracowaniu artykułu korzystano m.in. z prac Koła Miłośników Historii Polonii Warszawa
Magazyn 1911
95-lecie
W 95. rocznicę meczu z 1928 roku odbyło się w Warszawie, godzinie 20:00, w hali przy ul Obozowej 60, spotkanie KKS Polonia Warszawa i GKS Tychy.
Drużyny stanęły do rywalizacji w składach:
GKS Tychy
Bartosz Chodukiewicz, Artur Danielak, Ignacy Jakacki, Karol Kamiński, Patryk Kędel, Maciej Koperski, Andrzej Krajewski, Kacper Mąkowski,Radosław Trubacz, Patryk Stankowski, Piotr Wieloch, Filip Wspaniały, Artur Ziaja, Aleksander Busz, Norbert Maciejak, Igor Krzych, Karol Nowakowski
Trenerzy: Tomasz Jagiełka, Wojciech Jagiełka.
Polonia Warszawa
Adam Anusewicz, Damian Cechniak, Marcin Dutkiewicz, Patryk Gospodarek, Michał Kierlewicz, Adam Linowski, Adam Lisewski, Patryk Pełka, Jan Piliszczuk, Maksymilian Szefler, Michał Szymański, Marcin Wieluński.
Trener: Jakub Pendrakowski.
Polonia zakończyła mecz zwycięskim wynikiem 64:58.
