Uchodźcy z Krakowa

Do brzegu europejskiego kraju dociera łódź pełna emigrantów. Czy znajdą nowe miejsce do godnego, ludzkiego życia, czy dotychczasowi mieszkańcy przyjmą ich z otwartymi rękoma.

Spektakl Narodowego Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie nabiera dodatkowego znaczenia w obliczu coraz głębszego sporu społeczno-politycznego odnośnie polityki wobec uchodźców.

Polski teatr nie pozostaje obojętny na te dyskusje, bardzo często wypowiadając się poprzez wystawiane spektakle, na te bardzo trudne i wielowarstwowe zagadnienie. Idealnym materiałem do tej tematyki są utwory austriackiej pisarki Elfriede Jelinek.

Rafał Miśkiewicz reżyser spektaklu wykorzystał dramat „Podopieczni”:

Elfriede Jelinek napisała Podopiecznych w 2012 roku zainspirowana okupacją wiedeńskiego kościoła Votivkirche przez grupę imigrantów znużonych wielomiesięcznym oczekiwaniem na decyzje o przyznaniu im prawa pobytu w Austrii. Święte prawo „azylu świątyni” nie uchroniło ich przed wydaleniem z kościoła, potem z kraju i z Europy.

Nikt wtedy nie przypuszczał, nawet sama Jelinek pewnie też nie, że kilka lat później problem migracji rozleje się w takiej skali na całą Europę i według wielu zagrozi jej podstawom. Kiedy latem 2015 roku podejmowaliśmy decyzję o wystawieniu tego tekstu, także nie przeczuwaliśmy tak dynamicznego i w wielu objawach tragicznego w skutkach rozwoju sytuacji. Choć nasza polska rzeczywistość nie dostarczyła nam jeszcze – na szczęście albo wręcz odwrotnie – prawie żadnych konkretnych wydarzeń z tym związanych, mimo to mamy już wyrobioną opinię na temat zagrożenia, jakie uchodźcy stanowią dla nas i naszych wolności. Coraz bardziej powszechna (a nawet obowiązująca?) wydaje się taktyka odwracania oczu od problemu, ograniczenia empatii i zapisanej w religii współodpowiedzialności za bliźniego – ograniczenia jej do „naszych” bliźnich, odmawiania uchodźcom praw, a czasem nawet statusu istot ludzkich.

Jelinek, a my za nią, proponuje spojrzenie odwrotne. Może ta „inwazja obcych” to szansa dokładniejszego przyjrzenia się nam samym i wartościom, jakie wyznajemy i jakie podobno współtworzą naszą rzeczywistość. Bo – cytując Jelinek – „może one (te wartości) też chciałyby wznieść się wyżej, nim nas przygniotą”. Może to zwiastun końca znanego nam świata i wezwanie do podjęcia trudu duchowej i cywilizacyjnej przemiany.

Zaprezentowany na Warszawskich Spotkaniach Teatralnych spektakl nie jest łatwy w odbiorze. To zresztą charakterystyczne dla tekstów Elfriede Jelinek, które nawet przy samej lekturze są niejednoznaczne, zawiłe językowo i trudne do interpretacji.

Twórcy spektaklu jednak próbują z tego zrobić wartość: widz ma cierpieć niedogodności porównywalne do pokrzywdzonych ludzi – poprzez długość przedstawienia i poprzez kakofonie dźwięków w jego końcowej fazie. Niełatwo mają też aktorzy, którzy muszą przemierzać wodny akwen.

Widownia Teatru Polskiego, gdzie wystawiono spektakl zmieniła się zresztą nie do poznania: porozrzucane kapoki, woda, toi-toi. Możliwości warszawskiej sceny są nawet większe niż Kameralnej w Krakowie, co aktorzy skrzętnie wykorzystują: biegają po foyer, trąbią, odpalają race, wspinają się na balkon.

„Podopieczni” to równie ważne wydarzenie w uwagi na powrót na scenę Krzysztofa Globisza, który dosłownie pokazuje słabość i kruchość ludzkiego życia.

Trudno przejść obojętnie obok tego przedstawienia, ale czy zmęczenie widza przełoży się na jego wyczulenie i refleksję nad zagadnieniem – to już kwestia indywidualna.

• Autor: Elfriede Jelinek
• Reżyseria: Paweł Miśkiewicz
• Przekład: Karolina Bikont
• Adaptacja: Joanna Bednarczyk, Paweł Miśkiewicz
• Scenografia: Barbara Hanicka
• Muzyka: Rafał Mazur
• Światło: Marek Kozakiewicz
• Choreografia: Maćko Prusak
• Obsada: Iwona Budner, Aldona Grochal, Ewa Kaim, Urszula Kiebzak, Ewa Kolasińska, Katarzyna Krzanowska, Marta Nieradkiewicz, Jaśmina Polak, Marta Ścisłowicz, Bartosz Bielenia, Szymon Czacki, Roman Gancarczyk, Krzysztof Globisz, Zygmunt Józefczak, Zbigniew W. Kaleta, Patryk Kulik, Jan Peszek, Krzysztof Zawadzki
• Muzycy: Paulina Owczarek, Sebastian Mac, Tomasz Chołoniewski, Rafał Mazur