120 poległych studentów UW

Słownik poległych i zmarłych na skutek walk o niepodległość w latach 1918-21 studentów Uniwersytetu Warszawskiego.

Słownik o takim tytule, z okazji rocznicy Bitwy Warszawskiej, przygotowuje Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego.

To wspólna praca trzech historyków: Krzysztofa Pileckiego i dr. Roberta Gawkowskiego z Archiwum UW oraz prof. Andrzeja K. Kunerta, ostatniego sekretarza generalnego Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.

Pozycja będzie bogato ilustrowana dokumentami archiwalnymi, w tym zdjęciami studentów ubranych w mundury Wojska Polskiego. Zawierać będzie 120 biografii studentów UW, który w dniach zagrożenia Ojczyzny przerwali studia i wstąpili do Wojska Polskiego.

Walczyli (najczęściej jako 36 pułk piechoty Legii Akademickiej) głównie na frontach  polsko-ukraińskim (1918/19) i polsko-bolszewickim(1919/20. Wśród poległych (i tych którzy zmarli z ran i chorób) było także 5 kobiet. Dominowali studenci Wydziału Lekarskiego i Wydziału Prawnego. Wśród wymienionych studenckich bohaterów znajdziemy: syna znanego warszawskiego fotografa (Ludwik Saryiusz Wolski), książęcego potomka (Zdzisław Massalski), studenta wywodzącego się z bogatej rodziny łódzkich fabrykantów, jak i chłopaka z trudnością mającego na czesne, bo pochodzącego z rodziny biednych rolników. Polegli (lub zmarli) mieli różne zapatrywania polityczne i wyznania religijne. To co mieli wspólne – to młode gorące serca bijące dla kraju i naukowe aspiracje, które zostały gwałtownie przerwane.

Wydanie książki o poległych studentach UW, którzy brali udział w Bitwie Warszawskiej obiecano 80 lat temu. A materiały źródłowe do niej zbierane były przez prawie sto lat.

Zaczęła je kolekcjonować pani Maria Straszewiczowa, matka Zdzisława, jednego z zabitych przez bolszewików studentów (studiował prawo). Gromadzone przez nią informacje pomogły w powstawaniu tablicy pamiątkowej ku czci poległych studentów. Tablica ta została uroczyście odsłonięta w styczniu 1924 roku w Pałacu Kazimierzowskim i zawierała 108 nazwisk poległych studentów UW. Jednak po II wojnie światowej nieznani sprawcy wynieśli tablicę z  Pałacu Kazimierzowskiego w  nocy z  niedzieli na poniedziałek w  listopadzie 1945 r.

Zdzisław Straszewicz (1897-1920) – student Wydziału Prawa UW. Ciężko ranny pod Pułtuskiem, pomimo pomocy lekarskiej zmarł w Szpitalu Ujazdowskim 14 sierpnia. Syn pani Marii Straszewicz, która przygotowywała spis i biografie poległych studentów UW.

W  nowych powojennych czasach upamiętnianie walk z bolszewikami było niewygodne dla komunistycznych włodarzy. Dwa lata później w ten sam sposób zniknęło działo-pomnik. Wydawało się, że w  ten sposób zatarto ślady po bohaterskich czynach studentów UW z lat 1918-1920.

O historii rodzącej się niepodległości w 1918 r, ludzi i pamiątkowej tablicy pisze szerzej dr Robert Gawkowski w swym artykule, na stronie 38., w numerze 4. pisma uczelni Uniwersytet Warszawski w 2019 r.
Do pobrania PDF: [LINK]

Pani Straszewiczowa w kolejnych latach cierpliwie uzupełniała dane o śmierci, służbie czy nauce uniwersyteckich akademików-żołnierzy. W 1939 roku pracę uznała za skończoną. Kilka teczek zebranych archiwaliów oddała do dyspozycji prof. Włodzimierza Antoniewicza, rektora UW. Władze Uniwersytetu obiecały zrobić z nich użytek i w 20-lecie Cudu nad Wisłą (w sierpniu 1940 roku) wydać pamiątkową książkę.

Dr Robert Gawkowski:

Ze zrozumiałych względów, książki nie wydano.
We wrześniu 1939 roku na siedzibę rektora spadły niemieckie bomby zapalające, a w listopadzie 1945 roku „nieznani sprawcy” wyłupali ze ściany osmoloną, ale przez czas wojny wciąż tam będącą tablicę pamiątkową. Tablicy nigdy nie odnaleziono, jednak spuścizna pani Straszewiczowej z pożogi wojennej jakimś cudem ocalała i dziś znajduje się w Archiwum UW. Teraz, w 100-lecie Bitwy Warszawskiej nadchodzi okazja, by wykonać zobowiązania uczelni złożone przed wojną zbolałej matce.

Autorzy publikacji przejrzeli dokumenty, które dla przedwojennych badaczy nie były dostępne. Książka Słownik poległych i zmarłych na skutek walk o niepodległość w latach 1918-21 studentów Uniwersytetu Warszawskiego wykorzystuje teki Marii Straszewiczowej, ale też weryfikuje dane i uzupełnia je o kolejne nazwiska.

Dr Robert Gawkowski:

Wydawnictwo to będzie swoistym, naukowym hołdem, złożonym tym studentom, którzy zginęli u progu niepodległej Polski.

Niektórzy studenci

Książka ma ukazać się w listopadzie bieżącego roku nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

dr Robert Gawkowski, Uniwersytet Warszawski.