Kiedy powstała Warszawa? Jakie ciekawe eksponaty wiążą się z jej historią? Książkę na ten temat poleca Roman Soroczyński.
22 czerwca 2024 roku, w Lapidarium Muzeum Warszawy przy Rynku Starego Miasta, odbyła się czwarta edycja Wielkiego Testu Wiedzy o Warszawie. Uczestnicy testu w ciągu 45 minut musieli odpowiedzieć na 45 pytań. Najlepiej poradził sobie Piotr Kunert – miłośnik Warszawy i znawca jej historii, na co dzień zajmujący się oprowadzeniem wycieczek po Warszawie, który zdobył 37 punktów. Trzy osoby zdobyły zaledwie o jeden punkt mniej. Po dogrywce drugie miejsce wywalczył Mateusz Walczyk – student Uniwersytetu Warszawskiego, mieszkaniec Białołęki, pasjonat Warszawy, a trzecie miejsce Marcin Makijewski – pracownik Zarządu Dróg Miejskich, dla którego stolica jest nie tylko pracą, ale również hobby.
Być może podczas przygotowań do testu jego uczestnicy korzystali z książki Kawałek świata. Historia Warszawy od początku, której autorem jest Błażej Brzostek. Publikacja jest kopalnią wiedzy o Warszawie – sięgającą zarówno do początków miasta, jak i czasów współczesnych.
Autor stwierdza, że Warszawa powstała około 1310 roku dzięki zmianie trasy szlaku handlowego, zaś jej założycielami byli kupcy sprowadzeni z Torunia:
Warszawa jest córką Torunia.
Błażej Brzostek jest polskim historykiem.
Umiejętnie łączy pracę naukową w Uniwersytecie Warszawskim z twórczością literacką: drukiem ukazały się jego praca magisterska (Robotnicy warszawscy. Konflikty codzienne 1950-1954) i praca doktorska (Życie codzienne w przestrzeni publicznej Warszawy 1955-1970). W 2016 roku uzyskał stopień doktora habilitowanego. Opublikował również Paryże innej Europy. Warszawa i Bukareszt. XIX i XX wiek. Jego książka Wstecz. Historia Warszawy do początku otrzymała w 2022 Nagrodę Stowarzyszenia Autorów ZAiKS im. Karola Małcużyńskiego za varsaviana oraz Nagrodę Literacką m.st. Warszawy w kategorii „Książka o tematyce warszawskiej”.
Błażej Brzostek pieczołowicie odtwarza różne aspekty życia miasta: architekturę wąskich domów, piece kaflowe, handel i rzemiosło, życie religijne, związki z Wisłą. Każdy z pięćdziesięciu felietonów, a zatem każde hasło, wiąże z jakimś eksponatem Muzeum Warszawy. Autor wspomina zarówno o Starej, jak i istniejącej obok, od XV wieku, Nowej Warszawie. Wskazuje, gdzie znajdują się artefakty związane z Warszawą. W ten sposób poczułem się zobowiązany, by pojechać do pobliskiego Cegłowa i obejrzeć, przeniesiony tam z kolegiaty św. Jana, ołtarz gotycki. Raczej nie wybiorę się do Szwecji, by tam poszukać licznych „pamiątek” po potopie.
Wspomniałem o architekturze wąskich domów, ale autor idzie dalej.
Pokazuje choćby pałace magnatów, które…
… stanęły w XVII wieku na przedmieściach. Najważniejsze było Krakowskie, czyli rozłożony wzdłuż Wisły ciąg rezydencji.
I pomyśleć, że obecnie Krakowskie Przedmieście jest położone w centrum Warszawy. Żeby lepiej zobaczyć miasto, już 10 maja 1789 roku Pierre Blanchard wzniósł się nad nie balonem. A Warszawa nieustannie rozwijała się, co między innymi przyczyniało się do różnorodnych podziałów społecznych i narodowościowych.
Błażej Brzostek nie zapomina o degradacji Warszawy po upadku powstania listopadowego i styczniowego oraz o rosyjskiej unifikacji w XIX wieku. Jako paradoks wskazuje, że – wbrew antyrosyjskim emocjom – w wielu domach pojawiły się samowary z Tuły. O ile herbatę pijano w domach, o tyle znakomicie przyjęły się kawiarnie. Jeśli już mowa o antyrosyjskich emocjach, autor przypomina historię budowy i zburzenia soboru pod wezwaniem św. Aleksandra Newskiego.
Polityka przesądziła o wzniesieniu soboru i polityka wydała nań wyrok – ponieważ przypominał o złym losie.
Autor przypomina również Warszawę okresu międzywojennego i ówczesne ambicje mocarstwowe. Jednym z przejawów tych ambicji miała być, planowana na rok 1944, wystawa światowa. Niestety, 1 września 1939 roku zmienił wiele, bardzo wiele. II wojna światowa przyniosła zburzenie dwóch trzecich zabudowy miasta.
Nic dziwnego zatem, że hasło „Cały naród buduje swoją stolicę” trafiło na podatny grunt:
Cały naród rzeczywiście uczestniczył w budowie stolicy. Składał się na nią dobrowolnie, brał udział w pracach społecznych, gdy do Warszawy słano ekipy robotnicze, ale też płacił specjalne podatki i dostarczał za półdarmo potrzebne materiały.
I tu pozwolę sobie na to, by nie do końca zgodzić się z autorem.
Z jednej strony wiem, że między innymi moja Mama brała udział w budowie Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej, ale z drugiej w wielu miastach słyszę, że rozbierano w nich budynki będące w dobrym stanie tylko po to, aby zebrać cegły na odbudowę Warszawy.
Błażej Brzostek kończy swój, z konieczności krótki, opis dziejów Warszawy na 2022 roku, kiedy to do stolicy Polski przybywają uchodźcy z Ukrainy. Ale i tutaj nie zapomina o symbolu – Pałacu Kultury i Nauki, „zatrutym prezencie Stalina”.
Przyznam, że bardzo zaintrygował mnie sposób zachowania ciągłości tematycznej książki. Rozdziały są krótkie, zaś końcówka każdego z nich jest zapowiedzią tego, co znajdzie się w następnym felietonie. Dzięki temu czułem się zmuszony do otworzenia następnej strony i w ten sposób przeczytałem książkę jednym tchem!
- Błażej Brzostek, Kawałek świata. Historia Warszawy od początku
- Redaktorka prowadząca: Maria Szotkowska
- Redakcja językowa: Jolanta Chrzanowska-Pieńkos
- Korekta: Hanna Kękuś
- Projekt graficzny i skład: Kuba Maria Mazurkiewicz
- Koordynacja digitalizacji obiektów Muzeum Warszawy: Mikołaj Kalina
- Wydawca: Muzeum Warszawy, Warszawa 2024
