Coraz więcej osób ogląda rozmaite seriale filmowe. A gdyby tak część czasu przeznaczyć na… serie książkowe?
Nie ukrywam, że – jak większość ludzi – lubię oglądać seriale filmowe. Robię to wprawdzie rzadko, w dodatku nie korzystam z telewizora, ale od czego są platformy streamingowe? Wolę jednak przeznaczyć więcej czasu na czytanie książek. Tam też można znaleźć znakomite (dłuższe lub krótsze) serie.
Jedną z nich jest dylogia, na którą składają się Ocalenie i Odkupienie, autorstwa Agnieszki Lis. Bohaterką powieści jest Ewa, która urodziła się w 1928 roku w więzieniu. Jej mama opiekowała się nią przez dwa lata, po czym – zgodnie z ówczesnymi przepisami – dziewczynka została oddana do sierocińca. Dyrektorka, Wanda, wszystkich wychowanków otacza troskliwą opieką, Ewę jednak obdarza szczególną pieczą i miłością, która była odwzajemniona – tym bardziej, że Ewa nie pamiętała matki. Na potrzeby dziewczynki pani Wanda stworzyła legendę, zgodnie z którą Ewa…
… trafiła do sierocińca jako dwulatka, po tym jak oboje jej rodzice zginęli w wypadku automobilowym.
W sierocińcu Ewa zaprzyjaźnia się z Tomkiem i Zenkiem, którzy zachowują się tak, jakby pochodzili z dwóch różnych światów. Wybuch wojny dla dzieci oznacza huk spadających bomb, ale nie od razu wpływa na ich codzienność. Zaangażowana w konspirację dyrektorka oraz jej prawa ręka, kucharka Anna, dokonują cudów, by podopieczni jak najmniej cierpieli.
Agnieszka Lis jest absolwentką Uniwersytetu Muzycznego w Warszawie oraz Uniwersytetu Warszawskiego. Pierwsze teksty publikowała w magazynie muzycznym Hi-Fi i Muzyka, a także w miesięcznikach Studio oraz Klasyka. Debiutowała w 2010 zbiorem opowiadań dla dzieci Przygody Pana Parasola. Rok później opublikowała pierwszą powieść, zatytułowaną Jutro będzie normalnie. Od tamtej pory wydała ponad dwadzieścia książek, wśród których były prezentowane na naszej stronie Córka rabina (zob. https://www.warszawa.pl/trzy-razy-skarpa/), Karuzela (zob. Karuzela Agnieszki Lis | Warszawa.pl) oraz Bratowa prezydenta (zob. https://www.warszawa.pl/warszawskie-ksiazki/). Pisze książki w różnych gatunkach – obyczajowe, historyczne, społeczne, kryminały, thrillery. Co ciekawe, każda jej książka jest inna, zawiera nie tylko inne treści, ale ma także inny charakter, nastrój i sposób narracji. Często sięga do archiwów i buduje postaci swoich bohaterów na podstawie tego, co tam znalazła, jednocześnie dodając efekty swojej fantazji literackiej, co świadczy o tym, że autorka dysponuje szerokim wachlarzem literackich środków warsztatowych. Jest autorką monodramu Druga, który znalazł się w repertuarze Teatru Druga Strefa. Z kolei jej powieść Marcepanowa miłość stała się inspiracją dla twórców filmu Piernikowe serce, który wszedł na ekrany kin w 2025 roku. Już nie wspomnę o kolejnych książkach opublikowanych w tym roku w różnych wydawnictwach.
Wanda troszczy się o swoich podopiecznych, jednocześnie myśli o swojej rodzinie, która po nocy kryształowej wyjechała z Berlina do Ameryki.
… wielokrotnie myślała, że jej wygląd był darem od losu. Naturalny kolor włosów przypominał o babci ze strony ojca. Ciemna blondynka rodziła się w rodzinie jedna na pokolenie. Trafiło akurat na Wandę. W dzieciństwie bolała nad swoją innością. Teraz… cóż, teraz cieszyła się, że w niczym nie przypominała rodziny. I wolała się nie zastanawiać, czy to wstyd, czy tylko atawistyczna potrzeba bezpieczeństwa.
W wyniku różnych wydarzeń poczucie bezpieczeństwa było coraz bardziej ograniczone. Wanda coraz bardziej angażowała się w działalność konspiracyjną. Wszystko nagle się zmienia, gdy zostaje ona aresztowana. Dorastająca Ewa pomaga, jak potrafi. Kradnie na targowisku warzywa, czasem kawałek boczku. Zanosi konspiracyjne dokumenty. Naraża się, aż w końcu…
Wojna zapisana w podręcznikach to tylko opis bitew i militarnej taktyki. Nie przeraża tak, jak los człowieka walczącego o worek ziemniaków dla dwudziestu sierot. Nie trwoży tak, jak los krzywdzonej dziewczynki. Nie wyciska łez tak, jak strata poniesiona przez pojedynczego człowieka, przez dziecko.
Wreszcie wojna kończy się. Ewa próbuje ułożyć swoje życie. Rodzi córeczkę i zyskuje nową opiekunkę – położną Elżbietę, którą nazywa aniołem. Pragnie ją naśladować i w tym celu rozpoczyna naukę. Otrzymuje duże wsparcie od Krysi. Szuka stabilizacji, niestety wydaje się, że przeznaczenie gra z nią w berka…
Uważała, nie bez podstaw, że życie zabrało jej do tej pory więcej, niż dało. Wychowana w domu dziecka, znalazła ciepło i opiekę w osobie dyrektorki sierocińca. A potem wojna, Niemcy i obóz koncentracyjny odebrały jej Wandę. Zakochała się, Edward obdarzył ją dzieckiem. Zanim zdążyli nacieszyć się miłością, planami na przyszłość, Edward zginął w powstaniu.
Oto na jej drodze pojawia się rosyjski oficer, który postanowił, że Ewa będzie należała do niego. Dlaczego spotyka ją okrucieństwo ze strony tego potwora? Czy to wszystko dlatego, że nie odkupiła swoich win? Czym w ogóle zawiniła? A może powinna odkupić cudze? Kogoś uratować? W dodatku ktoś ujawnia, kim była jej matka, czyniąc z tego zarzut – tak, jakbyśmy odpowiadali za winy swoich rodziców. Ile potrafi znieść pojedynczy człowiek? Mawia się, że nie istnieją ludzie, którzy potrafią wszystko, jednak los od niektórych tego wymaga. Pomimo wojennych i powojennych traum, Ewa jest bohaterką. Niesie w sobie światło. Nic nie jest w stanie go zgasić. Wzruszająca opowieść o tym, że każdy ma w sobie siłę większą, niż przypuszcza. I to stwierdzenie – mimo, że wcześniej napisałem, iż prezentowane książki stanowią dylogię – pozwala mi przypuszczać, a wręcz mieć nadzieję, że… Ewa jeszcze powróci. Czy tak będzie w istocie? O tym wie tylko Agnieszka Lis.
- Agnieszka Lis – dylogia: Ocalenie / Odkupienie
- Redakcja: Paulina Jeske-Choińska
- Korekta: Agnieszka Czapczyk, Lidia Kozłowska
- Projekty okładek: Michał Grosicki – Ocalenie / Mariusz Banachowicz – Odkupienie
- Skład i łamanie: Teodor Jeske-Choiński
- PR & marketing: Sławomir Wierzbicki
- Wydawca: Grupa Wydawnicza Filia Sp. z o.o., Poznań 2025
- ISBN 978-83-8357-999-3 (Ocalenie) / 978-83-8402-344-0 (Odkupienie)
Jak serie – to serie. Tym razem cofnijmy się do siedemnastego wieku. Mam wrażenie, że w ostatnim czasie ten okres jest bardzo inspirujący dla wielu pisarzy. Wielu historyków i publicystów twierdzi, że to początek upadku Rzeczpospolitej – okres tyleż okrutny, co barwny, poruszający wyobraźnię i serca.
Właśnie w tej burzliwej epoce toczy się trzytomowa akcja epickiej sagi o skrzydlatej husarii. Jej autor, Tomasz Szmid – wzorem najlepszych twórców powieści przygodowych – głównym bohaterem trylogii uczynił jednego człowieka. Wskazują na to tytuły książek wchodzących w skład cyklu: Pierwsza bitwa Gromiego, Gromi i oblężona twierdza. Kamieniec Podolski w ogniu oraz Gromi i wojna z Imperium. Lew chocimski. Tytułowy Gromi, a właściwie Gromisław, pochodzi z Białej Wsi – miejscowości leżącej na Pomorzu. Życie chłopca, a potem mężczyzny, stało się jedną wielką, fascynującą przygodą. Opowieść przenosi czytelników do świata rycerskiego etosu, politycznych intryg i barokowego przepychu oraz prowadzi ich na pola największych bitew tamtych czasów. Patrzymy na ten świat oczami skromnego, wrażliwego chłopca, którego los rzucił w sam środek wojennej zawieruchy…
Tomasz Szmid jest absolwentem Uniwersytetu Morskiego w Gdyni, marynarzem i żołnierzem Sił Powietrznych RP. Rywalizuje w biegach z przeszkodami i pasjonuje się historią Polski – w szczególności dziejów i etosu polskiego rycerstwa. Podążając za śladami pierwszych wielkich odkrywców, odwiedził ponad pięćdziesiąt krajów i odbył podróż dookoła świata. Za najciekawszy okres historyczny uważa XVII wiek – i w nim jest osadzona fabuła jego książek. Ponad historyczną dokładność przedkłada wciągnięcie Czytelnika w fascynujący świat naszych przodków. Jego literackim celem było stworzenie bohatera silnego i niezłomnego, ale też wrażliwego, honorowego i walczącego o to, w co wierzy. Takiego, którego da się polubić. Oprócz omawianej trylogii spod jego pióra wyszła książka Obrona Kamieńca.
W 1655 roku przez Białą Wieś przemaszerowała armia szwedzka. W tym czasie chłopiec usłyszał od swego dziadka historię dotyczącą powołania husarii. Zapytany, czy widział prawdziwego husarza, opisał uzbrojenie husarii i jej atak:
Widziałem, jak trębacz zadął w róg i husaria ruszyła na wroga… Był to widok jak ze snu. W skrzydłach tych wyglądali, jakby to pędziła nie kawaleria, lecz armia najprawdziwszych aniołów zstąpiła z niebios na ziemię…
Przez opowieść starca przebija się bardzo ciekawa sugestia na temat przeistoczenia się rycerstwa w roszczeniową szlachtę. Dalej czytamy o kolejnych wojnach: ledwie Rzeczpospolita wyszła z jednej, a już zaczynały się kolejne. W tym czasie skromny, cichy i – co tu dużo mówić – niezbyt uważny chłopak poznaje piękną Maję. Niestety, podczas dożynek wybuchł pożar, który spowodował… Gromi. Od chłosty uratował go pan Jabłoński, który zabrał chłopca na daleką Ukrainę, do majątku w Komarowie. Gromi został skierowany do pracy w stajni. Ma jednak problemy z opanowaniem nowych umiejętności – nie tylko stajennych, ale i związanych ze strzelaniem z łuku, co w tamtych okolicach było koniecznością. Nic dziwnego zatem, że stał się pośmiewiskiem ludzi z majątku. Jednak nie poddaje się: przechodzi przemianę fizyczną i psychiczną. Poszukiwał inspiracji u pana Jabłońskiego oraz pracujących z nim bliźniaków, Zbyszka i Bojana. Wreszcie dochodzi do tytułowej pierwszej bitwy Gromiego, podczas której bierze udział w obronie majątku Komarowo przed najazdem tatarskim.
W Komorowie zaczyna się część druga trylogii – Gromi i oblężona twierdza. Kamieniec Podolski w ogniu. Gromi przechodzi rekonwalescencję, po czym otrzymuje od pana Jabłońskiego pozwolenie na wyjazd. Odnajduje bliźniaków z Komarowa, czyli Bojana i Zbyszka, którzy służą w chorągwi. Razem wyruszają na wojnę. Mają duży wkład w zwycięstwo hetmana Sobieskiego podczas bitwy pod Kalnikiem, po czym hetman wysłał ich z pismem do króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Tam byli świadkami wizyty poselstwa tureckiego i załamania króla. Takie widoki nie są dla maluczkich, wobec czego musieli uciekać z dworu. Wreszcie dotarli do potężnego Kamieńca Podolskiego. Tam spotkali oficera o nazwisku… Wołodyjowski, który w bardzo nietypowy sposób uczy ich walki za pomocą miecza. Zostali przyjęci w skład wartowników twierdzy, która – niestety – wkrótce została oblężona, zaś pragnienia Gromiego o chwale zostaną wystawione na próbę. Ostatecznie Kamieniec Podolski kapituluje, ale – w uznaniu dzielności i odwagi oraz w wyniku… intrygi Gromiego – Turcy pozwalają obrońcom opuścić twierdzę, gwarantując im bezpieczeństwo do granic województwa.
Tomasz Szmid pozwala sobie na przeskakiwanie pewnych dat. Oto bowiem prolog do trzeciego tomu, którego akcja toczy się w ostatnich chwilach oblężenia Kamieńca Podolskiego i jego upadku (a więc w 1672 roku), prowadzi nas do bratobójczej bitwy pod Mątwami (w 1666 roku) i abdykacji króla Jana Kazimierza (1668). Dlaczego? Sądzę, że autor chciał pokazać, do czego prowadziły i prowadzą nieuczciwe zagrywki rządzących. Świadczą o tym słowa Jana Kazimierza, skierowane podczas składania abdykacji do posłów, senatorów i innych możnowładców:
… szlachetni bracia, kwiecie polskiego narodu: prowadzicie ojczyznę ku zgubie. A gnuśnością swoją zapraszacie sąsiadów do jej wam wydarcia… Oni już się szykują. Ich armie z każdym dniem rosną w siłę. I powiadam wam: wiek nie minie, a oni tu przyjdą.
Jan Kazimierz niewiele się pomylił: 104 lata później nastąpił pierwszy rozbiór Polski. A jak jest obecnie? Niech każdy sam sobie odpowie.
Wróćmy jednak do krótkiego omówienia akcji trzeciego tomu sagi o husarii, noszącego tytuł Gromi i wojna z Imperium. Lew chocimski. Jest rok 1672. Rzeczpospolita chwieje się w posadach – Kamieniec upada, a Tatarzy pustoszą Lubelszczyznę. W samym środku tej zawieruchy Gromi, rozdarty między pragnieniem zemsty a walką o sprawiedliwość, samotnie rusza tropem prymasa Prażmowskiego – człowieka, którego mroczna intryga zagraża całemu królestwu. Po drodze los nie szczędzi mu bitew, a dramatyczne wydarzenia sprawiają, że porzuca marzenie o husarii – do chwili, gdy bitewny róg przywołuje go z powrotem. Na ostatnich stronach trylogii Gromi uczestniczy w bitwie pod Chocimiem, gdzie narodziła się legenda „Lwa chocimskiego” – Jana Sobieskiego. Mimo zwycięstwa Gromi czuje wielką niechęć, a wręcz obrzydzenie do tego, co robił. Nic dziwnego zatem, że uznał, iż nadeszła pora na realizację obietnicy podróży w daleki świat. Gromi spotyka kapitana w służbie hiszpańskiej królewskiej marynarki handlowej i ma popłynąć razem z nim. Czy tam odnajdzie szczęście i spełnienie? Nie wiem, ale w posłowiu Tomasz Szmid zaprasza na Wielką Podróż Gromiego.
Zaciekawiło mnie, że autor często nazywa Gromiego, używając zwrotu „nasz bohater”. Sam używam takiego zwrotu podczas prezentowania książek, ale jeszcze chyba nie spotkałem się z nim ze strony autorów. W kilku miejscach miałem wrażenie, że autor – niczym w bajce – prowadzi czytelników za rączkę, „rozmawiając” z nimi:
I tak oto w naszej historii dotarliśmy do roku 1671…
Bardzo interesująca i rzadko spotykana narracja! W przeciwieństwie do wielu innych autorów Tomasz Szmid nie próbuje stylizować języka na staropolski, posługując się współczesną polszczyzną. Zgrabnie umieścił losy chłopca na tle historii Rzeczpospolitej, chociaż – jak sam przyznaje – czasem odstępuje od prawdy lub przerysowuje pewne fakty. Jak sądzę, każda powieść historyczna, w której występują osoby fikcyjne, trochę przeinacza historię. Chyba najważniejsze przesłanie trylogii o Gromim można ująć w stwierdzeniu, że w XVII-wiecznej Rzeczypospolitej możliwa była kariera od zera do bohatera.
- Tomasz Szmid – trylogia: Pierwsza bitwa Gromiego / Gromi i oblężona twierdza. Kamieniec Podolski w ogniu / Gromi i wojna z Imperium. Lew chocimski.
- Redakcja: Magdalena Białek
- Korekta: Magdalena Brzezowska-Borcz
- Okładki: Karolina Urbaniak (Pierwsza bitwa…), Wiola Pierzgalska (Gromi i oblężona twierdza…, Gromi i wojna z Imperium…)
- Skład: Michał Kacprowicz (Pierwsza bitwa…, Gromi i wojna z Imperium…), Studio Pagina (Gromi i oblężona twierdza…)
- Wydawca: Wydawnictwo Novae Res, Gdynia 2025
- Wydawnictwo Novae Res należy do grupy wydawniczej Zaczytani.
- ISBN 978-83-8373-743-0 (Pierwsza bitwa…) / 978-83-8373-982-3 (Gromi i oblężona twierdza…) / 978-83-8423-133-3 (Gromi i wojna z Imperium…)
