Stolica nr 1-2 w 2023 roku

Ukazało się pierwsze w tym roku wydanie Stolicy z portretem i tajemnicami Kruczej ulicy.

Od redaktora

Deptak między dwiema jezdniami po jego bokach, ścieżki rowerowe w obu kierunkach, szpalery drzew i miejsca do odpoczynku – czy warszawska Krucza wytrzyma lansowane przez Miasto porównanie z barcelońską La Rambla i przyciągnie tłumy spacerowiczów oraz turystów?

Historię i przedwojenne oblicze Kruczej przypominają Jerzy S. Majewski i Mateusz Rodak. Publikujemy fragment książki Jarosława Zielińskiego Realizm socjalistyczny w Warszawie (2009) o powojennych zmianach na Kruczej, Julia Majewska przypomina rozświetlające niegdyś ten fragment Śródmieścia, wędrujemy szlakiem detali architektonicznych ostatnich przy Kruczej historycznych kamienic.

Tekstem Adriana Sobieszczańskiego rozpoczynamy nowy cykl Stare Miasto znane i nieznane, a z Michałem Wardzyńskim jedziemy na wycieczkę do „miasta idealnego”, czyli Węgrowa. Katarzyna Dzierzbicka przypomina mrożące krew w żyłach wydarzenia, które miały miejsce na wilanowskim „zakręcie śmierci”, a Robert Gawkowski przybliża mało znane oblicze placu Saskiego – jako miejsca rajdów automobilowych. Jerzy S. Majewski opowiada, jak wyglądała Warszawa przed wybuchem styczniowego zrywu 1963 r.

Marcin Mierzejewski przybliża szczegóły powstania muzeum Józefa Wilkonia w Piasecznie, Tomasz Miłkowski podsumowuje koniec 2022 r. w warszawskich teatrach, a Rafał Skąpski – cały 2022 r. na rynku varsavianów.

Okładka Stolicy – nr 1-2 z 2023 r.

fot. Stolica

Stolica

Spis treści numeru 1-2/2023

ULICA KRUCZA

Str. 4. Eksperyment warszawski
Ewa Kielak Ciemniewska

Pomiędzy Alejami Jerozolimskimi a ulicą Piękną ta niezbyt długa ulica – ale jednak centralna arteria – ma ulec metamorfozie. Stanie się deptakiem pomiędzy jezdniami ulokowanymi po jego bokach. Z czterech pasów ruchu w obie strony pozostaną dwie jezdnie przedzielone szerokim na kilkanaście metrów pieszym ciągiem ze szpalerami drzew i miejscami do odpoczynku.

Str. 5. Ludzie i smaki przedwojennej Kruczej
Jerzy S. Majewski

Wzdłuż ulicy działało co najmniej kilkadziesiąt sklepów i pracowni modystek, z tym o nazwie Lucyna na czele (ul. Krucza 36), gdzie finezyjne nakrycia głowy zamawiała sama diva operetki Lucyna Messal. […] Przedwojenna Krucza to też ulica, przy której sprzedawano najsmaczniejsze w Warszawie lody, koneserzy wpadali do ulubionej biblioteki z wypożyczalnią sióstr Konopczyńskich, a zakochani do romantycznej Café Romantic. Krucza miała też swoją ciemniejszą stronę…

Str. 13. W poszukiwaniu dawnej Warszawy
spacer szlakiem architektonicznych detali

Z przedwojennej zabudowy ulicy Kruczej przetrwało do dziś jedynie sześć kamienic (lub ich fragmentów) […] Szczęśliwie wszystkie z nich zachowały, choć w różnym procencie, pierwotny wystrój architektoniczny. Jakkolwiek przetrwał on w przeważnie zniszczonej postaci, to nadal jest doskonałym świadectwem tego, jak wyglądała zabudowa tej ulicy przed II wojną światową i powojennymi wyburzeniami.

Str. 18. Przybytki uciech wszelakich
Mateusz Rodak

O tym, że w początkach XX w. na Kruczej istniały lupanary, świadczyć może m.in. fakt, że dwa z nich, mieszczące się w kamienicach pod numerami 7 i 17, zostały splądrowane w czasie tzw. pogromu sutenerów, do którego doszło w maju 1905 r. […] Niszczono zarówno lokale, w których mieściły się domy publiczne, jak i mieszkania, w których mieli mieszkać sutenerzy czy prostytutki.

Str. 23. Powojenne zmiany w ramach dzielnicy ministerstw
Jarosław Zieliński

Już w 1945 r. Maciej Nowicki opracował koncepcję przekształcenia sporej połaci południowego Śródmieścia w dzielnicę grupującą gmachy rządowe. Po pewnych modyfikacjach myśl tę podchwycono w 1947 r. i ten śródmiejski fragment miasta wytypowano na obszar koncentracji rządowych biurowców, przeznaczonych dla poszczególnych resortów. Osią założenia miała być ulica Wspólna (tzw. Oś Ministerialna), na odcinku od placu Trzech Krzyży do ulicy Chałubińskiego.

Str. 28. Więcej światła dla Warszawy
Julia Majewska

Ulica, przy której stały przede wszystkim biurowce, nocą pustoszała […].
Akcja neonizacji Warszawy, prowadzona od 1958 r., była wynikiem kilku wydarzeń, które zbiegły się w czasie. […]
Neonizacja zaowocowała niezwykle ożywczym i atrakcyjnym wizualnie etapem w historii Warszawy, który nigdy potem się już nie powtórzył.

STARE MIASTO ZNANE I NIEZNANE

Str. 34. Stare Miasto – od świetności do zniszczenia
Adrian Sobieszczański

Miasto zostało wytyczone zupełnie od podstaw, a o jego lokalizacji zadecydowała nie tylko bliskość grodu, lecz także warunki topograficzne, wpływające na bezpieczeństwo, jak wysokość skarpy, wąwóz rzeki Dunaj i płaskowyż ograniczający miasto od północy. Z czasem obronność wzmocniono przez wał ziemny, tworzony z gliny i piasku, zastąpiony następnie murem obronnym.

ODPOCZNIJ NA MAZOWSZU

Str. 60. Węgrów – miasto idealne na styku Mazowsza i Podlasia?
Michał Wardzyński

Węgrów leży w dolinie Liwca, granicznej rzeki między dawnym Mazowszem (i ziemią liwską) a południową częścią Podlasia (powiat drohicki) jako części dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Na początku XV w., za panowania księcia czersko-warszawskiego Janusza I (rządy: 1373/1374-1429), tereny te przyłączono do Mazowsza, ale działania polityczne poprzedziła silna kolonizacja osadników znad Wisły. Założyli oni osadę targową przy ważnym szlaku handlowym łączącym państwo krzyżackie z Rusią.

HISTORIA

Str. 47. Wilanowski „zakręt śmierci”
Katarzyna Dzierzbicka

[…] dochodziło tu do największej liczby wypadków samochodowych i motocyklowych w przedwojennej historii Warszawy i jej okolic. Działo się tak, ponieważ wyasfaltowana w 1928 r. szosa nagle urywała się przed zakrętem i kierowcy z impetem wjeżdżali na kocie łby. „Jadące od strony Warszawy samochody, rozpędzone na asfalcie, zjeżdżały na bruk wąski i wypukły na dodatek, hamowały gwałtownie, manewrowały między dziurami, wpadały w nie, a często i na drzewa” […]

Str. 52. Plac Saski na rajdowo
Robert Gawkowski

W latach 1922-1926 zburzono sobór i dzwonnicę, przed Pałacem Saskim postawiono pomnik Poniatowskiego, a w pałacowej kolumnadzie zaaranżowano narodowe mauzoleum: Grób Nieznanego Żołnierza. Pojawiła się idealna przestrzeń do masowych imprez i uroczystości. Automobilklub Polski zaczął organizować tu pokazy automobilowo-motocyklowe.

ROCZNICE – ROK 1863

Str. 58. Zanim wybuchło powstanie
Jerzy S. Majewski

Pomimo postępu technicznego i zmian cywilizacyjnych Warszawa prezentowała się smętnie, a brak kanalizacji skutkował fatalnym stanem higieny miasta. Centrum tamtej Warszawy miało się przenosić w rejon Marszałkowskiej i dworca kolei warszawsko-wiedeńskiej, ale przed powstaniem styczniowym zdecydowanie głównymi ulicami handlowymi były Senatorska i Krakowskie Przedmieście. To tu znajdowały się najlepsze sklepy, tu odbywało się targowisko próżności.

Str. 69. Miłość i obowiązek
Anna Czekaj

NOTATNIK WARSZAWSKI

Str. 76. Książki warszawskie
podsumowanie roku – Rafał Skąpski
Str. 78. Piaseczno Wilkoniem stoi
Marcin Mierzejewski

Muzeum Sztuki Współczesnej Józefa Wilkonia powstaje w znajdującym się w centrum Piaseczna, przy ul. Puławskiej 3, zmodernizowanym budynku Starej Remizy. Decyzję o jego powołaniu Rada Miasta. […] Rzeźby Wilkonia można znaleźć także w parku Miejskim im. Książąt Mazowieckich.

Str. 82. Czytelnicy piszą:
Historia życia najpiękniejszej
Str. 84. Wyjątkowo dłuuuuuuugi jamnik
Tatiana Hardej

Blok przy ul. Kijowskiej 11 powstawał według projektu Jana Kalinowskiego między 1969 a 1973 r. Mieszkania oddawano do użytku w dwóch etapach. Od strony Markowskiej wprowadzali się już pierwsi lokatorzy, podczas gdy na drugim końcu uwijały się ekipy budowlane. […] Charakterystyczny kształt budynku ciągnącego się aż po horyzont wpłynął na to, jak określają go sąsiedzi i mieszkańcy. W nazwach Tasiemiec, Jamnik czy Długas jest wiele sympatii i czułości.

FELIETONY