Stolica nr 9-10

Głównym tematem wrześniowo-październikowej Stolicy jest polityka rozwoju przestrzennego Warszawy.

Od 30 lat ścisłe centrum Warszawy wzbudza dyskusje i spory. Czy uda się wreszcie uporządkować „top centrum” – zastanawia się Ewa Kielak-Ciemniewska, a Grzegorz Buczek pyta, jaką nową politykę rozwoju przestrzennego wreszcie będzie miała Warszawa.

Aktualnie toczy się postępowanie o wpis Muranowa Południowego do rejestru zabytków. Czy uda się uchronić krajobraz kulturowy tego obszaru przed niszczącymi zmianami, dogęszczeniem zabudowy podwórek otoczonych przez Lachertowskie domy-pomniki? Tadeusz Michalski przypomina historię tego terenu, a Jacek Konik przedstawia szczegóły wyników prowadzonych tu prac archeologicznych.

Oficjalne wizyty zagranicznych delegacji, bale, rauty, a także zwyczajne, codzienne życie w pałacu Brühla – któremu ton nadawała para Józef i Jadwiga Beckowie – przybliża Jerzy S. Majewski. Pisze też co zmienili i co wyprawiali Niemcy w tym eleganckim pałacu w czasie wojny.

Trasą „renesansów, baroków i rokoków” wokół Warszawy prowadzi Michał Wardzyński, po pierzei Zamkowej – Zakrzewskiego oprowadza Adrian Sobieszczański, a po niegdysiejszej ulicy Królewskiej – Piotr Otrębski. Postać zasłużonego kustosza Zamku Królewskiego Kazimierza Brokla, który we wrześniu 1939 r. ratował cenne zbiory placówki za cenę własnego życia, przypomina Bożena Radzio.

Kremy, szampony, szminki i perfumy – przedwojenne warszawianki doskonale wiedziały, jak podkreślać swoją urodę, a korzystać mogły z szerokiej gamy produktów oferowanych przez rodzimy przemysł. Sekrety ich urody zdradza Adrian Sobieszczański. Z Olgierdem Łukaszewiczem rozmawia Ewa Sośnicka-Wojciechowska.

Historię Pałacu Staszica przybliża Jerzy S. Majewski, a Ewa Małkowska-Bieniek przypomina nieco dziś zapomnianą postać Emilii Bloch – filantropki i społeczniczki końca XIX stulecia.

STOLICA 09-10 2023 r. – okładka

fot. STOLICA

Stolica

Spis treści numeru 9-10/2023

Warszawa współczesna

Str. 6.Trzydzieści lat minęło…
Ewa Kielak-Ciemniewska

[…]Obrysy dawnych kamienic powstaną z wielkoformatowych płyt kamiennych w różnych wybarwieniach: szarym i czerwonym. […] Na temat ujętych w mpzp budynków po drugiej stronie placu Defilad, obecnie Centralnego, od strony ulicy Marszałkowskiej naprzeciw MSN, nic jeszcze nie wiadomo. […] Trwają natomiast prace projektowe i przygotowawcze do robót przy kolejnych etapach programu Nowe Centrum Warszawy […]

Str. 7
Czy Warszawa będzie miała nową politykę rozwoju przestrzennego
Grzegorz A. Buczek

Dużym zaskoczeniem była konferencja prasowa przeprowadzona 4 sierpnia, podczas której przedstawiciele prezydenta Warszawy i projektanci studium poinformowali, że ze względu na radykalne zmiany przepisów ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, ustalające konieczność zastąpienia do końca 2025 r. dokumentu polityki przestrzennej tzw. planem ogólnym miasta, prace nad projektem studium nie będą kontynuowane.

Str. 10. Przypadek Muranowa
Tadeusz Michalski

Jest coś, co łączy wszystkie części Muranowa, coś niematerialnego: pustka między blokami, uczucie braku, to „miejsce-po-getcie”. Jeszcze jeden, najsilniejszy chyba, element ducha tego miejsca. Tu było getto. Miejsce zbrodni na ludziach i na mieście, które zostało zgładzone. Ciasne podwórka Dzielnicy Północnej, korytarze ulic, szyldy, sklepiki, knajpy, kramy i targowiska, a na nich krzyki handlarzy w mieszających się językach. Relikty tego nieistniejącego od 80 lat świata ukazują się zawsze, kiedy na Muranowie wbije się łopatę w ziemię.

Str. 17 Ślady życia
o badaniach archeologicznych na terenie warszawskiego getta
Jacek Konik

Kiedy w 2021 r. na terenie getta rozpoczęli pracę archeolodzy i gdy wydobyto na światło dzienne relikty przedwojennej Dzielnicy Północnej, w sposób namacalny można było się przekonać, że w Warszawie istnieje nie jedno miasto, lecz są dwa. Jest to nowoczesne, rozwijające się, po którym na co dzień się poruszamy, i to drugie, śpiące, zamknięte w podziemnej kapsule czasu, które dzięki badaniom archeologicznym budzi się, oddając współczesności opowieść o ludziach skazanych najpierw na śmierć, a potem na zapomnienie.

ODPOCZNIJ NA MAZOWSZU

Str. 20.
Wokół historycznego Mazowsza, cz. 13
o kulturze artystycznej regionu
Michał Wardzyński

Pokonując skomplikowaną trasę, bocznymi drogami przez Otrębusy i Komorów, a następnie 12 km na południowy wschód, osiągniemy wieś Pęcice, rozłożoną na brzegu doliny rzeki Utraty. Obok znakomitego dzieła późnego klasycyzmu warszawskiego – wzniesionego w latach 1808-1809 jako siedziba loży masońskiej pałacu według projektu arch. Friedricha Albrechta Lessla z Drezna (1767-1822) – celem naszej wizyty jest kościół parafialny.

HISTORIA

Str. 32. Stare miasto znane i nieznane – pierzeja Zakrzewskiego
Adrian Sobieszczański

Kamienica nr 3 należała do cyrulika królewskiego Jerzego Juchta, co zaowocowało nadaniem jej nazwy Pod Cyrulikiem. Na przestrzeni wieków cyrulików nazywano też balwierzami i golibrodami. Zawodowo zajmowali się goleniem i strzyżeniem, ale parali się też medycyną, posługując się nierzadko wiedzą ludową. Oczyszczali wrzody, opatrywali rany, nastawiali złamania, a czasami przeprowadzali niezbyt skomplikowane operacje. Najczęściej byli kojarzeni ze stawianiem pijawek i upuszczaniem juchy, czyli krwi […]

Str. 38.
Królewska na bogato – od baroku do modernizmu
Piotr Otrębski

Pałac Kronenberga bez wątpienia stawiał wysokie wymagania okolicznej zabudowie, toteż w pierwszej dekadzie XX w. na sąsiedniej posesji, przy pl. Małachowskiego 2, powstała okazała wczesnomodernistyczna kamienica projektu Jana Heuricha syna i Artura Goebla. Istniejący do dziś budynek przewyższał pałac, kontrast nie był jednak tak wyraźny, jak w przypadku innego obiektu – piętrowego modernistycznego gmachu Instytutu Propagandy Sztuki pod adresem ul. Królewska 13. […]

Str. 43. Pozostał w naszej pamięci
wspomnienie o kustoszu Kazimierzu Broklu
Bożena Radzio

17 września 1939 r. od wczesnych godzin porannych artyleria niemiecka prowadziła silny ostrzał Starego Miasta połączony z atakami lotniczymi. Zamek Królewski został ogarnięty przez potężny pożar. Natychmiast podjęto akcję gaszenia ognia. […]rozpoczęto ratowanie bezcennych zbiorów sztuki zgromadzonych w Zamku. Akcją kierował Brokl, który osobiście wynosił zbiory z zagrożonych sal. Około godz. 11, po wyjściu ze Schodów Wielkichna dziedziniec Zamku, został śmiertelnie raniony odłamkiem pocisku.

Str. 46. Przyjaciele cery i urody
Adrian Sobieszczański
Str. 52. Zanim został zburzony
o życiu w pałacu Brühla przed wybuchem i w trakcie II wojny
Jerzy S. Majewski

Gospodarzem pałacu był szef MSZ Józef Beck, lecz na przyjęciach pierwsze skrzypce grała jego żona Jadwiga Beckowa. Ambitna, dobrze wykształcona, mówiła płynnie po francusku, znała też włoski i niemiecki. Obyta, perfekcyjnie opanowała etykietę. Miała wyczucie stylu. Doskonale poruszała się w świecie europejskiego high life’u, zarówno w pałacach arystokratów, w kręgach dyplomatycznych, jak i na dworach królewskich. […] przedwojenny świat polskich elit, wytworny, błyskotliwy, strojny o gładkim sposobie bycia został zastąpiony przez nowy w żółtawych mundurach SA oraz zielonkawo-błękitnych krzykliwych urzędników okupacyjnych.

Str. 62. Fabryki broni pod bokiem okupanta
Andrzej Rogiński

KULTURA

Str. 64. Robię, co mogę
z Olgierdem Łukaszewiczem rozmawia Ewa Sośnicka-Wojciechowska

Kiedy mnie wnuk zapyta:
„Dziadku, gdzie byłeś, co robiłeś w czasie, gdy zaczęliśmy się odsuwać od Unii?”,
będę mógł odpowiedzieć mu z czystym sumieniem:
„Robiłem, co mogłem”.

Str. 66 Notatnik warszawski
Str. 70 Stolica czyta: Rzecz o Starzyńskim
Str. 70 Duchy w drogerii – Paweł Dunin-Wąsowicz
Str. 72
O Niepodległości w książkach – Rafał Skąpski
Wszystko o siedzibie PAN – Jerzy S. Majewski

ROK POWSTNIA STYCZNIOWEGO

Str. 78 Drugi książę Konstanty – Lech Królikowski
Str. 81 Dzień był ciepły, słoneczny, cichy…
Katarzyna Dzierzbicka

Komisja Sądu Wojennego zezwoliła Trauguttowi na pisanie listów z więziennej celi. Korespondencja przywódcy powstania styczniowego była pełna wyrazów miłości do żony Antoniny i ich dzieci.

WARSZAWIANKI

Str. 84 Emilia Bloch, filantropka i społeczniczka
Ewa Małkowska-Bieniek

Inicjatywą, w którą Emilia Bloch zaangażowała się najdłużej i najaktywniej, było stworzenie domu opieki nad niezdolnymi do pracy nauczycielkami. […]Koszt nabycia gruntu w Zielonce pokryli Blochowie.

FELIETONY