Stolica nr 1-2 rok 2022

Ukazał się pierwszy numer Stolicy w roku 2022, a w nim…

O tym się mówi – w najnowszej STOLICY Michał Krasucki pisze o nowej uldze podatkowej na prace i zakupy związane z obiektami zabytkowymi, Tadeusz Michalski o historii placu Inwalidów, a prof. Marcin Kula o książce Błażeja Brzostka Wstecz. Historia Warszawy do początku.

Sto lat temu nawet niżej sytuowane gospodarstwa domowe nie wyobrażały sobie funkcjonowania bez pomocy domowej – blaski, a najczęściej cienie życia warszawskich służących przybliża Adrian Sobieszczański. Posadzki z wielobarwnych płytek w piwnicy jednej z warszawskich kamienic – o niecodziennym odkryciu przy ul. Elektoralnej 11 pisze Katarzyna Komar-Michalczyk.

Kontynuujemy zwiedzanie mazowieckich zabytków – tym razem obieramy kurs na dwory i pałace, a oprowadza nas Michał Wardzyński. Na koniec tej terenowej wycieczki proponujemy wizytę w Muzeum Lniarstwa w Żyrardowie, z Marcinem Mierzejewskim. Sylwetkę Jana Blocha, wielkiego finansisty, zwanego królem kolei, przypomina Ewa Małkowska-Bieniek.

„Teatr nie może zanudzać” – przekonuje w rozmowie z Rafałem Dajborem Maciej Englert, dyrektor Teatru Współczesnego. Po Galerii Sztuki XIX Wieku w nowej odsłonie oprowadza Jerzy S. Majewski. Tegoroczne Nagrody KLIO prezentuje Rafał Skąpski. Niezwykłe losy wazy z wilanowskiego ogrodu przybliża Zuzanna Fruba, a Mateusz Rodak otwiera przed STOLICĄ tajniki handlu narkotykami w przedwojennej Warszawie.

Stolica 01-02 2022 – okładka

fot. Stolica

Stolica

Spis treści numeru 1-2/2022

Str. 4.-5. Kronika miesiąca

O TYM SIĘ MÓWI

Str. 6. Pałacyk+, a może po prostu Zabytek+?
nową ulgę podatkową na zabytki omawia Michał Krasucki

Ulga podatkowa, która miała objąć prace i zakupy związane z obiektami zabytkowymi, szybko zyskała prześmiewczy przydomek Pałacyk+, a jej genezy zaczęto się doszukiwać w innych niż merytoryczne przesłankach. […] wbrew licznym głosom krytycznym w całej ustawie podatkowej projekt ulg związanych z utrzymaniem i konserwacją zabytków jest jednym z niewielu pomysłów, które po pewnych poprawkach i korektach należałoby utrzymać.

Str. 8. Duży Błażej podróżuje do przeszłości
o książce Wstecz. Historia Warszawy do początku Błażeja Brzostka – Marcin Kula

Za pośrednictwem zebranych źródeł (w tym dobrych ikonograficznych!) Brzostek tworzy historię, którą po angielsku nazywa się „z poziomu trawy”. Interesuje go kompozycja rodzin w Warszawie, wygląd mieszkań oraz ich wyposażenie, zdobywanie przez mieszkańców środków do życia, formy odpoczynku i rozrywki. […] Czujemy i słyszymy dźwięki oraz zapachy okupowanej Warszawy […].

Str. 14. Plac Inwalidów
historię żoliborskiego założenia i jego nazwy przypomina Tadeusz Michalski

Władze miejskie honorowały pamięć ofiar wojny poprzez nadawanie odpowiednich nazw ulicom i placom. Na mapie Warszawy, a później także Krakowa, dla uczczenia okaleczonych w wyniku walk weteranów pojawił się plac Inwalidów. Słowo inwalida ma pochodzenie łacińskie – invalidus – i oznacza przeciwieństwo dla słowa validus – silny, zdrowy. Użycie tego słowa w urbanistycznym kontekście uczczenia okaleczonych na wojnie żołnierzy zapożyczono od paryskiego kompleksu budynków Les Invalides i berlińskiej ulicy Invalidenstrasse.

CODZIENNOŚĆ DAWNEJ WARSZAWY

Str. 21. Pomoc domowa, czyli o życiu służących
Adrian Sobieszczański

U progu niepodległości w całej Polsce pracowało ok. 250 tys. służących, a już w roku 1938 liczba ta osiągnęła pół miliona. Przybycie do miasta często wiązało się z szokiem. Prawdopodobnie już sama droga do miasta była dla kilkunastoletnich dziewcząt najdłuższą, jaką dotąd przebyły.

Str. 26. Piwnica pełna skarbów
o posadzkach przy ul. Elektoralnej 11 – Katarzyna Komar-Michalczyk

W jednym z pomieszczeń posadzkę pokryto płytkami o kilkunastu rożnych wzorach, jak przetworzone motywy geometryczne, meander, gwiazdy, wici roślinne, kwiaty etc.. […] znalazł się tu także fragment wyłożony płytkami z motywem liści klonu, znanym z gmachu d. Domu Bankowego Wilhelma Landaua przy ul. Senatorskiej 38. W drugim pomieszczeniu posadzkę pokryto […] płytkami z motywem nenufarów, o rysunku utrzymanym w stylistyce secesyjnej.

MODA NA MAZOWSZE

Str. 30. Wokół historycznego Mazowsza (cz. 5)
po mazowieckich dworach i pałacach oprowadza Michał Wardzyński

Stanisławowi Zawadzkiemu architektura rezydencjonalna Korony zawdzięczała wprowadzenie w latach 70. XVIII w. pierwszych renesansowo-klasycyzujących form palladiańskich z Veneto. Do rangi symbolu pałacu lub dworu urósł w Rzeczypospolitej kolumnowy portyk lub ganek, który po raz pierwszy twórca ten przystawił w 1777 r. podczas przebudowy późnobarokowej rezydencji księżnej Aleksandry Ogińskiej w Siedlcach.

Str. 39. Muzeum pachnące fabryką
Muzeum Lniarstwa w Żyrardowie prezentuje Marcin Mierzejewski

W niedalekim od Warszawy Żyrardowie znajduje się muzeum wyjątkowe nie tylko w skali Polski, lecz także Europy. Na 50 tys. m² powierzchni zgromadzono cenne pozostałości po dawnych zakładach lniarskich, z których rozwojem związana była przez dziesięciolecia historia miasta. […] Muzeum nadal pachnie dawną fabryką. Wyposażenie w 85% stoi na swoim pierwotnym miejsce.

HISTORIA

Str. 44. Król kolei
sylwetkę Jana Blocha przypomina Ewa Małkowska-Bieniek

Bloch, nie skonsultowawszy tego wcześniej z Kronenbergiem, przedstawił radzie administracyjnej ostatecznie inną propozycję – poprowadzenia kolei z Warszawy do Terespola. Kronenberg odebrał to jako nielojalność. Bloch z kolei poczuł się urażony i wycofał ze współdziałań dotyczących powstawania Kolei Terespolskiej. Swoją energię skierował na poprowadzenie dwóch mniejszych, ale istotnych gospodarczo linii kolejowych.

KULTURA

Str. 50. Teatr nie może zanudzać
z Maciejem Englertem, dyrektorem Teatru Współczesnego, rozmawia Rafał Dajbor

Rozmowy ostatnio nie są w modzie. Dialog też. W życiu towarzyskim coraz częściej wszyscy mówią, ale mało kto słucha. Kochamy komunikatory, ale nie do końca jeszcze potrafimy mądrze wykorzystać te epokowe wynalazki. […] Nic dziwnego, że w tym nowym świecie teatr szuka nowych form działania i komunikacji.

Str. 56. Galeria Sztuki XIX Wieku MNW na nowo
oprowadza Jerzy S. Majewski
Str. 58. W darze dla Zamku Królewskiego w Warszawie
o donacji prof. Karoliny Lanckorońskiej
Str. 61. Notatnik kulturalny
Str. 64. Wit Stwosz w Warszawie – Jerzy S. Majewski

Gdyby ta niewielka wystawa miała miejsce w Muzeum Narodowym lub na Zamku Królewskim w Warszawie, byłoby o niej głośnio. Tymczasem do Muzeum Archidiecezji Warszawskiej przy ul. Dziekania 1 […] zagląda niewiele osób. A szkoda, bo przez cały styczeń po raz pierwszy w Polsce można było zobaczyć mało znane dzieło malarskie Wita Stwosza – wyobrażenie świętego Augustyna w celi.

Str. 66. Warszawa wciąż inspiruje i ciekawi
Rafał Skąpski o Nagrodach KLIO 2021

Nagrody KLIO 2021 rozdane. […] Nas interesują przede wszystkim Varsaviana – w tegorocznej edycji zgłoszono do konkursu 30 tytułów. […] Nagrodzone książki odwołują się do czasu niemieckiej okupacji w Warszawie lub jej skutków dla miasta.

Str. 70. Czwarta waza – niezwykła historia z Wilanowem w tle
Zuzanna Fruba

Pewnego wieczoru doszłam prawie do końca Internetu i właśnie miałam sobie dać spokój, kiedy natrafiłam na fotografię w „Gazecie Stołecznej” i… zamarłam z wrażenia. […] Choć właśnie minęła północ, natychmiast wysłałam sms do mamy: „Rany boskie, Wilanow!!!”. „No, to teraz pójdziesz siedzieć” – odpisała, ewidentnie wybita ze snu.

WARSZAWA SZEMRANA

Str. 74. Klub białej trucizny
Mateusz Rodak o handlu narkotykami w międzywojennej Warszawie

Poza najpopularniejszą morfiną, od której uzależnionych było wielu weteranów zakończonej na ziemiach polskich dopiero w 1920 r. wojny, potencjalni konsumenci mogli odurzać się również: kodeiną, heroiną, eterem czy barbituranami. Do początku lat 20. obrót substancjami psychoaktywnymi był w Polsce ograniczony tylko w niewielkim stopniu. Dopiero w 1923 r. zdelegalizowano pozamedyczną możliwość handlu narkotykami.

FELIETONY