Opowieść o Róży Czackiej, która dla polskich niewidomych zrobiła więcej niż ktokolwiek inny.
107. felieton pod wspólną nazwą: Stolica historii. Przedstawiają członkowie Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie, które są już od trzech lat emitowane w każdą sobotę, w nieco skróconej wersji, w Radiu Kolor.
Podcast Radia Kolor jest pod tekstem.
Z cyklu:
Stolica historii.
Przedstawiają członkowie
Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie.
Odcinek CVII:
Fenomen Róży Czackiej
Opowiada Hanna Dzielińska
Hanka Warszawianka
Najważniejsze jest niewidoczne dla oczu.
Czy to historia o brzydkim kaczątku?
Z jednej strony tak, z drugiej – to kaczątko wychowało się w miękkich piernatach, by z czasem jedwabną chusteczkę z monogramem i hrabiowską koroną zmienić na skromny zakonny habit. Mimo to stało się pięknym łabędziem i poszybowało wysoko. Zapraszam na opowieść o Róży Czackiej, która dla polskich niewidomych zrobiła więcej niż ktokolwiek inny.
Urodzona w 1876 roku na terenie dzisiejszej Ukrainy dziewczynka dorasta w cieplarnianych warunkach przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie. Rodzina Czackich mieszka tu w pałacu Krasińskich (dziś siedziba Akademii Sztuk Pięknych). Róża jest cicha i skryta, w kontakty społeczne nie są jej mocną stroną. Jest za to oczkiem w głowie ojca, który wprowadza ją w arkany zarządzania majątkiem. Ta wiedza w niedalekiej przyszłości okaże się bezcenna.
Róża Czacka od dziecka ma problemy ze wzrokiem, ostateczny cios nadchodzi u progu młodości. Wówczas, po niefortunnym upadku z konia, lekarze nie pozostawiają jej złudzeń: całkowita utrata wzroku to kwestia czasu liczonego w miesiącach raczej niż latach. Wspierana przez rodzinę, początkowo nie dopuszcza do siebie takiej możliwości, ale kiedy starania medyków nie przynoszą skutku, ostatecznie zmienia front. Nie poddaje się, to nie w jej stylu. Przeciwnie: bierze byka za rogi, uczy się samodzielności w świecie ciemności po czym rusza w świat (!) by zainspirować się metodami opieki nad ociemniałymi. Niebawem uczennica prześcignie mistrzów.
Wie już, że chce pójść drogą francuską, która za podstawę przyjmuje włączanie niewidomych w codzienne życie społeczne, niepozostawianie na marginesie ze skromną jałmużną. Róża Czacka powołuje Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi, którego działalność finansować będzie z pozostawionego przez ojca majątku. Od 1913 niewidomi chłopcy mogą chodzić do szkoły, w której uczyć się będą pisać brajlem po polsku, równocześnie ociemniałe dziewczynki – dla których otwiera schronisko przy Dzielnej – przepisują książki w języku brajla. Niebawem wszyscy oni zyskują możliwość wyjazdu na kolonie, wreszcie otwarte zostaje pierwsze przedszkole dla niewidomych dzieci. Takiej placówki nie ma wtedy nawet we Francji.
W międzyczasie w życiu hrabianki zachodzą i inne zmiany. Wbrew opiniom otoczenia najpierw przywdziewa habit, a potem doprowadza do założenia Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża (1918 rok). Jego charyzmatem będzie właśnie opieka nad ociemniałymi. Oprócz zaspokajania potrzeb materialnych, siostry dbają też o sferę duchową. Temu służy powstająca od 1919 roku Biblioteka Wiedzy Religijnej, w której wbrew nazwie znalazło się też miejsce na wartościową literaturę popularną, w tym dziecięcą. Zbiór rozrasta się do 17 tys. książek tuż przez wybuchem II wojny światowej.
Bieg wydarzeń jeszcze przyspiesza, kiedy rodzina Daszewskich w 1921 ofiarowuje Towarzystwu ponad hektar ziemi w położonych na skraju Puszczy Kampinoskiej, podwarszawskich Laskach. Tu – w cieniu walki Róży (teraz już s. Elżbiety) Czackiej z nowotworem – powstaje zakład dla niewidomych. Składa się na nie kaplica o zakopiańskich kształtach, niewysokie pawilony mieszkalne, szkoła, warsztaty (w których dzieci odbywają praktyki), internat, drukarnia, a także stajnia i obórka. Jak widać, hipoterapia była w cenie już ponad sto lat temu. Nie znaczy to jednak, że wszystko idzie jak po maśle – wielki kryzys i słabsza kondycja założycielki uderzają również w finanse Towarzystwa. Gdyby nie sprzedaż warszawskiej kamienicy, którą niewidomi otrzymali od darczyńcy, działalność TOnO stanęłaby pod znakiem zapytania.
Siłą Towarzystwa zawsze byli ludzie. Dość wspomnieć, że przez kilka lat kapelanem Lasek był ksiądz Jan Zieja (w czasie wojny kapelan mokotowskiego pułku „Baszta”), a z otwartym światopoglądowo Towarzystwem związane są takie postaci, jak Antoni Słonimski, Jan Lechoń, Stanisław Małachowski, Jacek Woźniakowski, Tadeusz Kubiak, Halina Mikołajewska czy Tadeusz Mazowiecki. Wszyscy oni spoczęli po śmierci na leśnym cmentarzyku przy Zakładzie.
Siostra Elżbieta Róża Czacka umarła w 1961 roku, a w 2021 została wyniesiona na ołtarze. Siostry dbają o popularyzację jej spuścizny, do zwiedzania jest też udostępniony pokój gdzie mieszkała, przylegający do kościoła w Laskach.
Więcej informacji znajdziesz tu: https://laski.edu.pl/
Od redakcji
dodajmy, że na początku marca ukazała sie książka Konrada Rokickiego o historii podwarszawskich Lasek. Premiera książki odbyła się 1 marca w Laskach w wypełnionej po brzegi sali KS Ryś. W uroczystości udział wzięli oprócz autora także profesorowie z TMH: Marek Słoń, Tadeusz Rutkowski i prezes Robert Gawkowski. Towarzystwo miało swój finansowy udział w wydaniu tej pozycji.
Życzymy miłej lektury.
Kliknij w zdjęcie okładek, by przeczytać książkę.
Laski dziś
Hanna Dzielińska
(Hanka Warszawianka)
Dziennikarka i publicystka, varsavianistka, autorka filmów dokumentalnych m.in. „Grupa” o batalionie Krybar i reportaży historycznych (m.in. o Marcu ’68), serii reportaży nt. Mokotowa, warszawskiego getta, autorka artykułów nt. dziedzictwa historycznego i artystycznego Warszawy, serii spacerowników o żydowskiej Warszawie.
Członkini Zespołu ds. Historycznych Pracowni Artystycznych przy Prezydencie Miasta Warszawy.
Laureatka III nagrody w konkursie architektoniczno-urbanistycznym „Gdzie jest Muzeum Niepodległości” oraz II nagrody w konkursie na upamiętnienie Wielkiej Synagogi.
Autorka „Historycznego Kalendarza Mokotowskiego”, „Paszportu Ursynowskiego”, Warszawskiego Kalendarza Ilustrowanego, Notesu Podróżnika oraz serii spacerowników po Mokotowie i Ursynowie.
Prowadzi spacery, gry miejskie oraz imprezy integracyjne oparte na historii i architekturze Warszawy. Italianistka i historyczka sztuki.
Od końca 2022 należy do Towarzystwa Miłośników Historii.
Podcast Radia Kolor
3:26 min.
(kliknij logo)
Zobacz też inne odcinki cyklu:
- Lista odcinków: [LINK]
