Za kilka dni powitamy Nowy Rok. To czas podsumowań, ale i nowych początków. Felieton Agnieszki Cubały z Towarzystwa Miłośników Historii.
97. felieton pod wspólną nazwą: Stolica historii. Przedstawiają członkowie Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie, które są już od trzech lat emitowane w każdą sobotę, w nieco skróconej wersji, w Radiu Kolor.
Podcast Radia Kolor jest pod tekstem.
Z cyklu:
Stolica historii.
Przedstawiają członkowie
Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie.
Odcinek XCVII:
Hej kolęda, kolęda!
Opowiada Agnieszka Cubała
Za kilka dni powitamy Nowy Rok.
To czas podsumowań, ale i nowych początków.
Dlatego w imieniu Towarzystwa Miłośników Historii – Warszawa pragnę życzyć Państwu szampańskiej zabawy sylwestrowej oraz szczęśliwego Nowego Roku. Niech przyniesie nam wszystkim zdrowie, radość, optymizm i nadzieję w sercu. A w nawiązaniu do tych życzeń, chciałabym opowiedzieć o kolędowaniu, kojarzącym się ze świętowaniem, zabawą i radością.
W starożytnym Rzymie słowo „calendae” oznaczało pierwszy dzień miesiąca, który obchodzono zawsze niezwykle uroczyście. Słowianie tradycję tę łączyli ze świętem godowym, tzw. szczodre gody. Odprawiane wówczas obrzędy miały zapewnić gospodarzowi domu dobrobyt, urodzaj i płodność.
W nawiązaniu do tego zwyczaju, dziś moglibyśmy składać sobie życzenia, mówiąc:
Niech Wam się wiedzie!
Niech wam się darzy!
Niech Was wspierają Bogowie starzy!
Natomiast wznosząc toast noworoczny powiedzieć:
Na szczęście, na zdrowie, na ten Nowy Rok,
by Was nie bolała głowa ani bok,
aby się Wam rodziła i kopiła pszenica,
jarzyna, groch i proso, żytko i wszystko.
Abyście mieli w każdym kątku po dzieciątku,
w stodole, na polu, w oborze – daj Wam Boże.
Tradycja kolędowania ponad dwa tysiące lat temu została przejęte przez chrześcijaństwo. Dlatego obecnie kojarzy nam się przede wszystkim z ze Świętami Bożego Narodzenia i wizytą kolędników przebranych za Tura (zwanego czasem także Turoniem), Heroda, Anioła, Śmierć, Trzech Króli czy inne postaci. Odwiedziny te niekiedy przybierają formę niewielkiego przedstawienia, innym razem sprowadzają się do wspólnego śpiewania kolęd, takich jak: Przybieżeli do Betlejem, Cicha noc czy Bóg się rodzi.
W dawnych czasach samą obecność kolędnika czyli istoty związanej ze światem sakralnym – uznawano za dar. Jednak, aby pozostawione przez niego życzenia mogły się spełnić, wymagana była wzajemność. Dlatego niezbędne było podziękowanie, wyrażone przez jakiś prezent. Najczęściej były to specjalnie wypiekane ciasteczka lub bułeczki z bakaliami.
Tradycja wspólnego kolędowania zapisała się przez kolejne stulecia w polskiej kulturze i tożsamości. Przyczynił się do tego między innymi Fryderyk Szopen, który jako dziecko mieszkał wraz z rodzicami i rodzeństwem w Warszawie – w Pałacu Saskim.
To tam po raz pierwszy usłyszał kolędy.
Intonowała je najczęściej matka przyszłego kompozytora, siadając w salonie przy pięknie ozdobionej choince. Szczególnie lubiła utwór rozpoczynający się słowami Lulaj że, Jezuniu. W rodzinnie Szopenów, w Wigilię, wspólne śpiewanie trwało prawie do północy, przed wybiciem której wszyscy szli razem na pasterkę, do pobliskiego kościoła Wizytek. Fryderyk Szopen zapamiętał ten magiczny czas na zawsze. Po latach, będąc już na emigracji, wykorzystał liryczny motyw kolędy tak chętniej nuconej przez matkę w „Scherzo h-moll”.
Do historii polskiej literatury przeszedł również wiersz Stanisława Balińskiego, „Kolęda Warszawska 1939”, napisany w pierwszą wojenną wigilię w Paryżu – na wygnaniu. W utworze tym pojawia się prośba, by Matka Boska odłożyła dzień narodzenia Na inny, lepszy czas. W przeciwnym razie Jej syn przyjdzie na świat w najsmutniejszym Ze wszystkich miast, jak myślał wówczas o Warszawie.
Dziś kolędowanie to czas zadumy, ale i radości połączonej z nadzieją na lepsze jutro. Dlatego chciałabym pożegnać się z Państwem słowami utworu Bóg się rodzi, napisanego przez Franciszka Karpińskiego w osiemnastym wieku, po dokonaniu pierwszego rozbioru Polski. Powstał ku pokrzepieniu serc:
Podnieś rękę, Boże Dziecię, błogosław Ojczyznę miłą,
w dobrych radach, w dobrym bycie wspieraj jej siłę swą siłą;
dom nasz i majętność całą, i wszystkie wioski z miastami!
A Słowo Ciałem się stało i mieszkało między nami”
Agnieszka Cubała
Pasjonatka historii Powstania Warszawskiego, autorka 11 książek, a miedzy innymi:
- „Sten pod pachą, bimber w szklance, dziewczyna i… Warszawa. Życie codzienne powstańczej Warszawy”;
- „Skazani na zagładę? 15 sierpnia 1944 Sen o wolności a dramatyczne realia”;
- „Igrzyska życia i śmierci. Sportowcy w Powstaniu Warszawskim”;
- „Miłość’44”;
- „Piaseczno’44. Miasto i ludzie”;
- „Kobiety’44”,
- „Warszawskie dzieci’44”;
- „Sportowe dzieje Piaseczna”.
Opracowała hasła autorskie do „Wielkiej Ilustrowanej Encyklopedii Powstania Warszawskiego”, konsultowała dwa rozdziały polskiej edycji książki Normana Davisa „Powstanie’44”; współpracowała z Muzeum Powstania Warszawskiego przy realizacji prac nad ekspozycją stałą placówki.
Za popularyzację tematu dwukrotnie otrzymała prestiżową nagrodę Klio w kategorii varsaviana, a także odznakę „Zasłużony dla Warszawy”, medal „Orzeł Pęcicki” i srebrny Krzyż Zasługi.
Jest członkiem TMH od jesieni 2022 roku.
Podcast Radia Kolor
3:28 min.
(kliknij logo)
Zobacz też inne odcinki cyklu:
- Lista odcinków: [LINK]
