Rok 2024 przyniósł wiele książek. Nie wszystkie zaprezentowaliśmy. Roman Soroczyński nadrabia zaległości.
Styczeń każdego roku przynosi podsumowania rozmaitych rankingów. Klasyfikacje obejmują między innymi wydarzenia związane z kulturą: książki, spektakle teatralne, filmy czy albumy muzyczne. Nie inaczej jest w styczniu 2025 roku.
Nie mam potrzeby prowadzenia jakiejkolwiek klasyfikacji, jednak pragnę podzielić się zaległymi refleksjami na temat kilku wydanych w 2024 roku książek, które (daję słowo honoru!) rzetelnie przeczytałem.
Richter
Pierwsza z nich, zatytułowana Richter, jest nieco magiczna.
Bowiem tytułowy Richter pojawia się… w wyobraźni Pawła Porwoła – bohatera, a zarazem narratora, powieści napisanej przez Adama Mamoka.
Paweł jest stomatologiem i współwłaścicielem dobrze prosperującej firmy. Nie może narzekać na brak pieniędzy, cieszy się szacunkiem oraz zaufaniem znajomych. W Warszawie uchodzi za jednego z najlepszych fachowców w swojej dziedzinie. Nikt nie wie, że pod maską pewnego siebie człowieka sukcesu Porwoł skrywa swoją prawdziwą twarz – oblicze maltretowanego w dzieciństwie dziecka.
… gdy byłem młodszy, to ojciec lał mnie strasznie. Teraz już jestem większy od niego, więc to się skończyło, ale naprawdę miałem ciężko. Dotychczas śnią mi się straszne rzeczy, prze które obawiam się zasnąć z powrotem.
W tamtym tragicznym czasie jedyne wsparcie dla Pawła stanowił wspomniany Richter. Przyjaciel, który… znacznie różnił się od rówieśników chłopca, ale skutecznie pomagał mu zmierzyć się z bolesną rzeczywistością. Paweł nie wie, że już wkrótce spotka Richtera ponownie. I to w najmniej spodziewanych okolicznościach.
Richter jest debiutem literackim Adama Mamoka.
Ale autor – czytający od zawsze posiadacz blisko 1500 książek – rozpoczął przygodę ze słowem pisanym jako nastolatek od tworzenia artykułów i recenzji do lokalnych gazet. Kontynuował ją w życiu zawodowym, pisząc artykuły o zarządzaniu, psychologii, podróżach i biznesie. Tworzy własny blog, który zawiera część tych publikacji. Po latach spędzonych na stanowiskach menedżerskich w międzynarodowych korporacjach, rozwija razem ze wspólnikami własną firmę. Oprócz literatury pasjonuje się muzyką. Jest liderem, kompozytorem, wokalistą oraz basistą zespołu CATHARSIS.
Autor przenosi nas na Śląsk lat osiemdziesiątych XX wieku oraz do Warszawy pierwszej dekady XXI wieku. Przeskakujemy między tymi latami i – na przemian – widzimy kolejki przed sklepami, początki stanu wojennego, a z drugiej strony rozwój technologiczny i cywilizacyjny. Niezwykle ciekawie poruszane są wątki relacji międzyludzkich. O maltretowaniu przez ojca wspomniałem, ale na szczęście w tej rodzinie był dziadek. W życiu Pawła pojawia się Iza, z którą stanowi piękny związek.
Niezwykłą mądrość przekazuje przygodna pasażerka, Lucyna:
Zawsze bądź mądrze kochającym rodzicem. Dziecko wysyła sygnały, że chce o czymś porozmawiać. (…) Wychowanie to nie tylko utrzymanie, karmienie, ubieranie i doglądanie, czy nic się nie stało. (…) To przede wszystkim czas poświęcony dziecku, ale czas jakościowo dobry.
I jeszcze jeden wątek, który zamieszczam bez swojego komentarza:
Trudno dzisiaj pisać długie artykuły. Redaktorzy naczelni narzekają, że nikt tego nie czyta. Naciskają na skrócenie i przekazanie treści w skrócie. Dla mnie to całkowite upodlenie. Staram się z tym walczyć. (…) Mdli mnie, gdy widzę te upozorowane wątki, naciągane sensacje i te wszystkie komentarze pisane przy biurku…
Jeszcze długo mógłbym wymieniać niezwykle ważne kwestie, poruszane przez Adama Mamoka w powieści Richter. Nie wiem tylko, czy autor nie wystrzelał się ze wszystkich wątków, do których chciałby odnieść się za pomocą pióra. Mam nadzieję, że nie i z niecierpliwością czekam na kolejne, równie ciekawe, książki tego autora. Uważam wręcz, że każda osoba znajdzie w tej powieści coś dla siebie. A sam będę trzymał tę książkę blisko siebie.
Richter
- Autor: Adam Mamok
- Redakcja: Magdalena Czarnecka
- Korekta: Małgorzata Giełzakowska
- Okładka: Izabela Surdykowska-Jurek
- Skład: Michał Kacprowicz
- Wydawca: Wydawnictwo Novae Res, Gdynia 2024
- Wydawnictwo Novae Res należy do grupy wydawniczej Zaczytani.
- ISBN 978-83-8373-214-5
Żyj, Łucjo
Druga z prezentowanych książek – Żyj, Łucjo, autorstwa Martyny Kielańskiej – jest opowieścią o walce i woli przetrwania – mimo wszystko. Ile bowiem nieszczęść może spaść na głowę zwyczajnej, dziewiętnastoletniej dziewczyny? Wcześniej Łucja miała wszystko. Szczęśliwe życie, pełną rodzinę i wsparcie przyjaciół. Sielanka skończyła się w momencie, gdy lekarz postawił jej diagnozę: „choroba nowotworowa”. Od tej pory wszystko dookoła dziewczyny zaczęło się sypać jak domek z kart.
Mam wrażenie, że Żyj, Łucjo jest debiutem Martyny Kielańskiej.
Autorka pochodzi z Ostrowa Wielkopolskiego, a obecnie mieszka w Warszawie. Na jej profilu w jednym z portali społecznościowych można wyczytać, że jest miłośniczką zwierząt, a przede wszystkim, że wygrała walkę z nowotworem złośliwym. Chyba dlatego książka, pisana w formie pamiętnika, jest tak bardzo wiarygodna.
Łucja walczy o powrót do normalności, ale nieszczęścia nie odstępują jej na krok. Jej mama trafia do szpitala psychiatrycznego, a ona musi przejąć jej rolę w domu. Każdy dzień zamienia się w walkę o przetrwanie. Łucja przyjmuje kolejne ciosy od losu, jak choćby fakt, że jej współlokator jest narkomanem, w dodatku kradnie pieniądze z jej konta bankowego. Łucja zmaga się z wyrzutami sumienia i dręczącymi ją pytaniami, tracąc nadzieję, że jej życie się ułoży.
Potrzebuję pomocy, potrzebuję dobrego psychologa, który mnie z tego wyciągnie. Całą moja energia przechodzi w te niskie, złe emocje – strach, lęk, obawa, trochę egoizm, stres. Nie mam przez to siły na radość z życia…
Jednak Łucja nie wie jeszcze, że – mimo młodego wieku – drzemie w niej ogromna siła, by stawić czoło przeciwnościom losu. Tym bardziej, że ma wsparcie ze strony ojca i swojego partnera, Szczepana. Ważne, aby potrafiła skorzystać z tego wsparcia. Sądzę, że nie tylko osoby zagubione powinny sięgnąć po realistyczną opowieść Żyj, Łucjo, przedstawiającą ogromną siłę i motywację, które drzemią w każdej osobie.
Żyj, Łucjo
- Autor: Martyna Kielańska,
- Redakcja: Monika Ekert
- Korekta: Anna Grabarczyk
- Okładka: Magdalena Czmochowska
- Skład: Michał Kacprowicz
- Wydawca: Wydawnictwo Novae Res, Gdynia 2024
- Wydawnictwo Novae Res należy do grupy wydawniczej Zaczytani.
- ISBN 978-83-8373-013-4
Kos kos jeżyna
Patrząc na tytuł trzeciej z prezentowanych książek (Kos kos jeżyna) można odnieść wrażenie, że jest to reportaż związany przede wszystkim z przyrodą. Tym bardziej, że symboliczne otwarcie książki, w którym bohaterka wybiera się do lasu po ulubione jeżyny i nagle ziemia usuwa jej się spod nóg, a ona sama zawisa nad stromym zboczem, by po chwili się uratować – ale czy na pewno? – jest jednym z najmocniejszych we współczesnej literaturze.
Jednak powieść, której autorką jest Tamta Melaszwili, opowiada o sytuacjach granicznych: o miłości do życia, gdy przeczuwamy jego kres, o wybuchu agresywnych impulsów, gdy nasza wolność jest zagrożona, o odkryciu innej siebie wobec namiętności, o licznych utratach. A wszystko to, ukazane bez patosu i osadzone w scenerii gruzińskiej prowincji, przydarza się niemłodej i niepięknej Etero, która prowadzi lokalny sklep z chemią przemysłową. Choć miejscowi wystawiają ją na pośmiewisko jako starą pannę, kobieta ceni sobie własną zdolność do samostanowienia.
Tamta Melaszwili jest gruzińską pisarką, aktywistką i badaczką. Jej pierwsza powieść Counting Out ukazała w 2010 roku i odniosła ogromny sukces, a autorkę okrzyknięto wyjątkowym głosem współczesnej literatury gruzińskiej. Melaszwili porusza w swoich książkach problematykę społeczną i kwestie równości. W 2011 roku Counting Out otrzymało prestiżową nagrodę literacką SABA w kategorii Najlepszy Debiut, a w 2013 roku uhonorowano ten tytuł nagrodą Deutscher Jugendliteraturpreis. Adaptacje tej powieści wystawiano w językach gruzińskim, niemieckim i rosyjskim. Jej najnowsza książka Kos, kos, jeżyna również została wyróżniona nagrodą SABA dla najlepszej powieści 2020 roku. Filmowa adaptacja tej powieści pod tym samym tytułem w reżyserii Elene Naveriani przyjęto owacją na stojąco podczas Fortnight Directors’ Festival 2023 w Cannes.
Tamta Melaszwili kreśli bohaterkę szorstką i zmysłową zarazem, która znajduje radość w prostych rzeczach: zapachu opadłych liści, smaku jeżynowej konfitury, trelach kosa. Z powolnej kontemplacji świata wyrywa ją gorące uczucie, stawiając pod znakiem zapytania jej dotychczasowy system wartości. Jakim człowiekiem wyjdzie z tego doświadczania Etero?
Dziś rano przypomniałam sobie, że to dzień targowy, a potem przypomniałam sobie o jeżynach, bo przez te ostatnie tygodnie kto by pamiętał o konfiturach. Teraz też moje myśli krążą tylko wokół tego, że jutro mam pojechać do Kutaisi, wymknąć się z nim na randkę.
Przez trzy lata Kos kos jeżyna była najlepiej sprzedającą się książką w Gruzji. A można byłoby sądzić wręcz, że nie znajdzie ona uznania w patriarchalnym, wydawałoby się, społeczeństwie gruzińskim. Skąd zatem taki efekt? Być może stąd, że we wnętrzu każdej osoby walczą wpływy presji społecznej z równoczesną chęcią pozostania sobą. Warto zatem zatrzymać się, wziąć do ręki malowniczą opowieść, która na pozór rozwija się linearnie, tymczasem zdaje się zataczać koło, pokazując, że nigdy nie jest za późno na miłość i samopoznanie.
Kos kos jeżyna
- Autor: Tamta Melaszwili
- Przełożyła: Magdalena Nowakowska
- Opieka redakcyjna: Ewa Wieleżyńska
- Redakcja: Anna Waszkiewicz
- Korekty: d2d.pl
- Projekt okładki: Marta Konarzewska
- Projekt typograficzny, skład i redakcja techniczna: Robert Oleś
- Wydawca: Wydawnictwo Filtry Sp. z o.o., Warszawa 2024
- ISBN 978-83-68180-11-4
- Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury
