Za kilka dni rozpoczyna się 22. Festiwal Kultury Żydowskiej Warszawa Singera. Roman Soroczyński omawia jego program.
Przed każdym kilkudniowym, dobrze przygotowanym, przedsięwzięciem organizowana jest konferencja prasowa. Nie inaczej było w przypadku 22. Festiwalu Kultury Żydowskiej Warszawa Singera, który od 23 do 31 sierpnia 2025 roku oferuje prawdziwą eksplozję kultury, sztuki i emocji.
19 sierpnia 2025 roku o programie Festiwalu na Scenie Letniej Teatru Żydowskiego mówili: Gołda Tencer – dyrektorka Teatru Żydowskiego, Agata Biziuk – reżyserka m.in. spektaklu M. Faktor. Narodziny piękna, Lech Majewski – designer i muzyk, Andrzej Krakowski – reżyser i autor książek o „Pollywood” oraz Kamil Białaszek – reżyser (m.in. spektaklu Skowyt) i muzyk. Konferencję poprowadził Remigiusz Grzela – pisarz, kierownik literacki Teatru Żydowskiego i kurator programu literackiego Festiwalu. Przypomniał on między innymi, że do tej pory Festiwal odwiedziło ponad 1 milion 250 tysięcy osób, po czym połączył się zdalnie z przebywającym na planie filmowym w Hiszpanii Dawidem Szurmiejem, który –– przypomniał początki Festiwalu. Warto w tym miejscu nadmienić, że od niedawna Dawid Szurmiej jest nowym prezesem Fundacji Shalom, która jest organizatorem Festiwalu Warszawa Singera. Poinformowała o tym Gołda Tencer, która do tej pory łączyła tę funkcję ze stanowiskiem dyrektorki Teatru Żydowskiego. Zaakcentowała ona również, że jeden z elementów Festiwalu Warszawa Singera – doroczne spotkanie W kuchni mamy Soni – jest programem o WSZYSTKICH mamach.
Śmiem twierdzić, że owa wszechstronność Festiwalu przejawia się we wszystkich jego sferach. Bardzo ładnie ujął to Milo Kurtis, który odnotował związek między muzyką sefardyjską a muzyką grecką, mówiąc wprost o wzajemnym przenikaniu różnych rodzajów muzyki i innych dziedzin kultury. Sądzę, że dowód na to pojawi się podczas koncertu, na którym – obok greckiego artysty i jego zespołu – wystąpią Kayah i Frank London – legenda muzyki klezmerskiej, współzałożyciel amerykańskiej grupy The Klezmatics i laureat Grammy. Spotkanie trzech artystycznych osobowości połączy energię muzyki świata, polski temperament i niezwykłą ekspresję sceniczną. Mało tego: Frank London wystąpi w kilku projektach, łącząc jazz, muzykę klezmerską i muzyczne eksperymenty! Spotka się między innymi z wybitnym trębaczem, Paulem Brodym i weźmie udział w koncercie zespołu Bubliczki. Organizatorzy zapewniają, że energetyczna mieszanka bałkańskich rytmów, romskiego sznytu i żydowskiej aury poderwie publiczność do tańca, śpiewu i wspólnego świętowania.
Innym przykładem przenikania różnych dziedzin kultury będzie gitarowy koncert Lecha Majewskiego, który jest… znanym grafikiem, notabene autorem festiwalowego plakatu.
W programie Festiwalu znajdą się zarówno wielkie koncerty, jak i kameralne recitale. Pełne nostalgii, śródziemnomorskiej pasji i orientalnych barw, poruszające pieśni sefardyjskie znajdą się w programie koncertu Sebastiana Wypycha i Mor Karbasi.
Z kolei Monika Borzym zaprezentuje wyjątkowy recital Z Wasowskim w łóżku, zaś Monika Chrząstowska zachwyci widzów swoim niezwykłym głosem i sceniczną charyzmą w słowno-muzycznym programie Dziś panna Andzia ma wychodne, a jutro…?, poświęconym twórczości Władysława Szlengla. W Teatrze Kwadrat, który po raz kolejny udostępni swoje pomieszczenia, odbędą się również wyjątkowe koncerty Janusza Radka – artysty o niezwykłej wrażliwości i magnetycznym głosie, oraz Raphaela Rogińskiego, który w solowym projekcie przedstawi autorskie interpretacje tradycyjnych żydowskich nigunów – surowych, hipnotycznych melodii, niosących głębokie emocje.
Ponadto widzowie usłyszą między innymi: nastrojową Izabellę Szafrańską, mistyczną Olę Bilińską i szczerze autentyczną Maniuchę Bikont oraz austriackie Klezmer Connection Trio. Zagrają również Janusz Tencer i Teresa Wrońska, zaś wspomniany Paul Brody, wspólnie z Mariną Frenk, zaprezentuje unikatowy projekt łączący tradycję jidysz z nowoczesnością.
Wyjątkowym miejscem, w którym tradycja spotka się tu z nowoczesnością, będzie Synagoga im. Małżonków Nożyków. Oprócz koncertu inaugurującego Festiwal, z udziałem kantorów Israela Nachmana Turgemana i Tzudika Greenwalda, w muzyczną podróż w czasie i przestrzeni (od XIX wieku po współczesność) zabiorą słuchaczy Katarzyna Drogosz, Michał Barański i Shachar Elnatan oraz Bastard Trio. Natomiast miejscem wielkiego finału będzie Teatr Wielki, w którym od kilku lat kończy się doroczna podróż przez świat jidysz. Tym razem na scenie, wspólnie z Orkiestrą Sinfonia Viva, pojawi się Dawid D’Or — izraelski wokalista obdarzony czterooktawową skalą głosu.
Festiwal Warszawa Singera – to nie tylko muzyka. To również literatura. Czekają nas gorące premiery książkowe, spotkania ze znakomitymi autorami, poważne rozmowy o historii i jej wpływie na świat, w którym żyjemy. Bogaty program literacki, jak zwykle, sięgnie do dziedzictwa laureata literackiej nagrody Nobla, Icchoka Baszewisa Singera. Każdego roku gościem festiwalu jest wnuczka Singera, Meirav Hen z rodziną, niezłomna ambasadorka dzieła swojego dziadka, jednego z najważniejszych warszawskich pisarzy. Zapewne wielkie zainteresowanie wywoła spotkanie z wybitną reporterką, Hanną Krall, która w tym roku świętuje 90. urodziny. Pretekstem do urodzinowej rozmowy będzie jej ostatnia książka, Jedenaście – zbiór mikropowieści o świecie, który minął, ale także sytuacji bieżącej: wojny w Ukrainie, czy kryzysu na granicy polsko-białoruskiej.
Stawić opór nurtowi – to tytuł wspólnego spotkania Andy Rottenberg i Marii Poprzęckiej. Dwie wybitne krytyczki, dwie ważne postacie polskiej kultury XX wieku mierzą się z tematem odchodzenia i starości, każda na swój sposób. Rottenberg osobistym dziennikiem Schyłek i zbiorem esejów Trudny wiek o Andrzeju Wajdzie, Andrzeju Wróblewskim i Alinie Szapocznikow, Poprzęcka zbiorem esejów o sztuce i literaturze Śmierć przed obrazem. Marta Grzywacz zaprezentuje swoją nową książkę Radość soboty. Archiwum życia i śmierci o dziele Emanuela Ringelbluma i tajnej organizacji Oneg Szabat, zbierającej w getcie warszawskim dowody na istnienie żydowskiego świata: relacje, dzienniki, prywatną korespondencję, teksty literackie, zdjęcia, rysunki, prasę, dokumenty, programy teatralne, kartki na żywność… Kiedy wiadomo już, że koniec getta jest bliski, grupa wtajemniczonych ukrywa zgromadzone archiwum pod ziemią.
Z nowymi książkami pojawią się Piotr Paziński (Obstalunki), Justyna Majewska (Mury i szczeliny. Przestrzenie getta warszawskiego), Kristof Zorde (Fenicjanie), Andrzej Krakowski (Dalsze przygody perypatetyka), Remigiusz Grzela (Poszukiwany Franz Kafka), a także Benny Mer – autor wydanego właśnie w Polsce przekładu książki Smocza. Biografia żydowskiej ulicy w Warszawie. Swoją premierę będzie miała książka wybitnej tłumaczki literatury jidysz Belli Szwarcman-Czarnoty, Mam dla Was historię. Tytuł jest parafrazą zwrotu z opowiadania Pereca, w którym dziewczyna czeka na historie, jakie snuje dla niej przygodnie poznany mężczyzna. Intrygująco zapowiadają się spotkania Jak zabić wilkołaka? (wokół Opowieści chasydzkich. Antologii) z Anną Kałużny, Wojciechem Tworkiem i Marcinem Wodzińskim, a także dyskusja o wydanej właśnie książce Mark Rothko. Od środka, napisanej przez syna malarza, Christophera Rothko, w której wezmą udział Jan Mioduszewski i Stach Szabłowski. Wybitna reporterka i biografka Joanna Szczęsna, zajmująca się od lat tematem żydowskiego oporu, a zwłaszcza biografią Marka Edelmana, opowie Joannie Podolskiej o swojej książce Edelman. Żydzi i gojka. Milena Woźniak-Koch w rozmowie z Andrzejem Pałysem przedstawi swoją książkę Kolekcja i tożsamość. Kolekcjonerstwo warszawskiej burżuazji i inteligencji pochodzenia żydowskiego jako wyraz identyfikacji kulturowo-narodowej (1880-1939). Bożena Lichtman opowie o napisanej przez siebie biografii męża, kompozytora, wokalisty i perkusisty Mariana Lichtmana Mój trubadur z Kamiennej.
Festiwalowe spotkania z literaturą to również cykl Mistrzowie czytają, w ramach którego Anna Romantowska zinterpretuje fragmenty Pasażerki Zofii Posmysz, a Magdalena Zawadzka lekcję Mariana Turskiego, jaką pozostawił w książce XI Nie bądź obojętny. Warto zwrócić uwagę, że w 2025 roku Teatr Żydowski obchodzi swoje 75-lecie. Podczas Festiwalu Warszawa Singera odbędzie się premiera pionierskiej książki Marty Bryś, zatytułowanej Teatr Żydowski im. Estery Rachel i Idy Kamińskich w Warszawie. Opowieść zespołu aktorskiego. Biografia instytucji”. Autorka przez ostatnie lata rozmawiała z aktorkami i aktorami Teatru Żydowskiego w Warszawie z przekonaniem, że nieobecny do tej pory głos zespołu może odsłonić mniej znane kierunki i dynamikę działalności tej instytucji po 1968 roku. Powstał pełen pasji wielogłos nie tylko prezentujący historię teatru, ale i wpisujący go w kontekst współczesnej polskiej historii.
Skoro o teatrze mowa, zwróćmy uwagę na festiwalowe propozycje teatralne. Będą to spektakle repertuarowe Teatru Żydowskiego, a wśród nich: Jentl w reżyserii Roberta Talarczyka, z muzyką Hadriana Filipa Tabęckiego, M. Faktor. Narodziny piękna” – pierwszy musical w karierze reżyserskiej Agaty Biziuk, Skowyt Allena Ginsberga oraz oparte na utworze Bolesława Leśmiana Zdziczenie obyczajów pośmiertnych w reżyserii Kamila Białaszka, Feluni w reżyserii Ewy Platt czy też Migawka w reżyserii Magdaleny Milczarskiej – inspirowana twórczością Oty Pavla, Juliana Tuwima i Mikołaja Grynberga, kameralna, subtelna opowieść o codziennych zmaganiach i traumach pokoleniowych młodych Żydów.
Powyżej wymieniłem tylko niektóre z ponad stu przedsięwzięć organizowanych w ramach 22. Festiwalu Kultury Żydowskiej Warszawa Singera. Jak co roku, połączy on tradycję z nowoczesnością, zada pytania o tożsamość i upomni się o tolerancję wobec wielokulturowości. Bedzie przestrzenią żywego dialogu na temat polsko-żydowskiego dziedzictwa. Język jidysz znowu zabrzmi w sercu Warszawy. Festiwal odwoła się do najbardziej barwnych i fascynujących elementów historii żydowskiej diaspory – wzbogaconej wpływami wielu krajów, narodów i społeczności. To nie tylko wydarzenie kulturalne, ale też most między historią a współczesnością. Spotkania wybitnych artystów, muzyków i pisarzy z całego świata zmieniają miasto w tętniący życiem tygiel wielokulturowości. Tu tradycja spotyka awangardę, a tolerancja staje się głosem codzienności. To przestrzeń dialogu, otwartości i wspólnego odkrywania polsko-żydowskiego dziedzictwa. Dzięki Fundacji Shalom wracamy do świata, który nie odszedł: jest on wskrzeszany, by zachwycał i inspirował. Z pewną nieśmiałością dodam, że nasza strona, www.warszawa.pl, od kilku lat jest jednym z patronów medialnych Festiwalu Kultury Żydowskiej Warszawa Singera. A piszący te słowa marzy o posiadaniu daru bilokacji czy teleportacji.
