9 VIII 1944, środa. Wschód słońca 5.24, zachód 20.30, średnia temperatura powietrza 21 °C, słonecznie, wieczorem pochmurno, lokalne deszcze.
Stalin do Mikołajczyka
Szkoda mi waszych ludzi, którzy stanęli przedwcześnie do walki w Warszawie.
9:00 – Pierwsza audycja Polskiego Radia Warszawa. Rozpoczęła się „Warszawianką” i słowami:
„Halo, halo, tu Polskie Radio Warszawa”
W pierwszym przemówieniu:
„Polskie Radio przerwało swą służbę przy mikrofonach 30 września 1939 r. w wolnej Warszawie. Przez cały czas okupacji praca jego nie ustawała, praca konspiracyjna. Dziś w wyzwolonej Warszawie stajemy z całym społeczeństwem do walki o wolność Rzeczpospolitej.”
Mokotów – „Baszta” zajmuje obszar ograniczony ulicami: Puławską, Szustra, Alejami Niepodległości i Woronicza.
Ochota – oddział ppor. Jerzego i Gołębiowskiego „Stacha” zmuszony został do opuszczenia bloku przy Wawelskiej 60, zaś pluton ppor. Józefa Zająca-Nowackiego „Poboga” zmuszony został do opuszczenia fabryki Monopolu Tytoniowego przy Kaliskiej 1.
Śródmieście – powstańcy zdobyli budynek Dyrekcji Wodociągów i Kanalizacji.
Odparto silne natarcia ~ na barykadę Miodowa – Senatorska oraz na Elektrownię i podstację filtrów przy Lipowej. W południe silne bombardowanie Starego Miasta – wielu warszawiaków poległo.
Wola – dowódca Grupy „Północ” wycofał batalion „Parasol” do Starego Miasta.
Ginie Herbert Hummel – zastępca gubernatora dystryktu warszawskiego.
Ginie Juliusz Kaden-Bandrowski. .
Oddziały „Radosława” odrzucone ostatecznie z linii Żytniej w ciężkich walkach utrzymują rejon cmentarzy wyznaniowych, Okopową z fabryką Pfeifera, szkołę i magazyny na Stawkach.
Baon „Parasol” przechodzi do odwodu d-cy Grupy „Północ” z nowym m.p. w Pałacu Mostowskich.
Stawki w ciężkich bojach przechodzą kilkakrotnie z rąk do rąk.
Na Starówce powstrzymane natarcie z kierunku mostu Kierbedzia. Ataki Niemców na pl. Zamkowy, Miodową i Ratusz odparte.
W związku z wywalczonym przez grupę Dirlewangera połączeniem z dzielnicą rządową, gubernator Ludwig Fischer mógł wraz ze swoimi urzędnikami opuścić Pałac Brühla. Kolumna samochodów pod osłoną czołgu, kierująca się na pl. Żelaznej Bramy i dalej na Wolę, dostała się pod silny ostrzał powstańców. Dr Fischer odniósł lekką ranę, a wicegubernator Hummel i jeszcze jedna osoba zginęli.
W nocy oddział por. „Gustawa” przebił się z „Reduty Kaliskiej” [Ochota] do Lasów Chojnowskich.
W Śródmieściu obroniona została barykada na ul. Szopena i placówki baonu kpt. „Golskiego” u zbiegu ul. Polnej, 6-go Sierpnia, Śniadeckich i Lwowskiej.
1944 sierpień 9, Warszawa (Śródmieście Północne).
Fragment rozkazu pika Antoniego Chruściela („Montera”) – dowódcy Okręgu Warszawskiego AK, nakazujący życzliwe traktowanie oddziałów AL i PAL
VII. Traktować życzliwie oddziały PAL czy AL, podporządkowując je naszym dowódcom rejonów
Odpis, maszynopis
AWIH, III/42/6-17
Fragment wewnętrznego meldunku sytuacyjnego
placówki informacyjno-radiowej Biura Informacji i Propagandy KG AK z 9 sierpnia:
„Ulica Królewska była dziś w nocy i rano przedmiotem ataku «pantery», która wybiła dużą dziurę w posterunku na rogu Królewskiej i Marszałkowskiej. Zresztą bez strat załogi.
Załoga dokonała dwóch wypadów wywiadowczych i po broń do Ogrodu Saskiego, zdobywając dwa karabiny, 100 naboi na taśmie, parabellum itd. […] Ukraińcy robili wypady celem podpalania domów na Królewskiej, zdołali podłożyć ogień pod dom nr 29a oraz nr 31, po czym zostali zlikwidowani. Nieruchomość nr 29a została objęta pożarem, natomiast dom nr 31 został uratowany dzięki natychmiastowej i energicznej akcji tamtego komendanta OPL Bartka oraz pełnej zrozumienia postawie mieszkańców.
Ogrodem Saskim zauważa się transporty idące na zachód, wazy, bydło, konie, jakaś ludność cywilna. Czołgi kursują w obie strony. Sawicki”
Królewska 16
W domu przy Królewskiej 16 wiedziano o przebiegu walki z obserwacji prowadzonych z górnych pięter. O tym, co działo się w poszczególnych dzielnicach stolicy, informowała rozgłośnia londyńska w komunikatach, przerywanych co jakiś czas melodią „Z dymem pożarów”. „Benon”, „Kocio” i „Henryk” dzień w dzień pełnili dyżury przy radioodbiorniku. W środę, 9 sierpnia, wysłuchali z Londynu przemówienia wicepremiera Jana Kwapińskiego do obywateli stolicy:
„Dziś dobiega ósmy dzień waszych trudów i walk z najeźdźcą. Walczycie o oswobodzenie tej Warszawy, w której murach na przestrzeni dziesiątków lat odbywały się walki podczas niewoli carskiej. Tej Warszawy, która nie ugięła się przed Niemcami w pamiętnych dniach wrześniowych.
Armia Krajowa, w oparciu o ludność stolicy, prowadzi walkę o wyzwolenie. Wiem, że dla was zbędne są słowa. Zbędne są dlatego, że sami postanowiliście rozpocząć walkę z upoważnienia rządu Rzeczypospolitej, wspólnie z przedstawicielami politycznymi naszego narodu, reprezentowanymi w Radzie Jedności Narodowej. Pan Prezydent i rząd Rzeczypospolitej składa walczącym hołd i poległym cześć. […]Młodzieży Warszawy!
I tobie także hołd i uznanie za trud i ofiarną walkę. Rozumiem, że czekacie na wsparcie waszych walk. Wierzymy, że niedługo przyjdzie dzień rozstrzygnięcia:
Niech żyje Rzeczpospolita Polska!
Niech żyje Warszawa!”
Tego samego dnia „Rzeczpospolita Polska” donosiła:
„W godzinach przedpołudniowych we wtorek oddział por: «Janusza» z grupy «Gustawa» stoczył na ul. Rynkowej zwycięską bitwę z nacierającymi od strony Żelaznej Bramy oddziałami niemieckimi. Żołnierze polscy zniszczyli w walce 1 motocykl i 2 samochody niemieckie pełne ludzi; przy czym zginęło 25 Niemców.
Straty polskie minimalne: byli jedynie ranni. […]
Niemcy panują nadal na pl. Żelaznej Bramy, pl. Mirowskim i w trzech domach na ul. Granicznej od strony Żelaznej Bramy”
9 sierpnia Niemcy zajęli powstańczą barykadę przy ulicy Granicznej i wypędzili cywilów z piwnic domów.
Część z nich rozstrzelali w Halach Mirowskich, część, w tym kobiety i dzieci, pójdzie już w kilka dni później jako „żywa barykada”, osłaniająca czołgi atakujące plac Grzybowski.
Nieliczni ocaleni służyć będą Niemcom do prac niewolniczych – umacniania i rozbierania barykad, usuwania trupów, znoszenia broni z miejsc ostrzeliwanych przez powstańców.
Źródła:
- Maciej Kledzik, „Królewska 16”, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1984.
- Antoni Przygoński, „Udział PPR i AL w Powstaniu Warszawskim”, Książka i Wiedza, Warszawa 1970
- Almanach Powstańczy 1944 z kalendarzem na rok 2004, Miasto Stołeczne Warszawa, Warszawa 2003
- Witryna Internetowa: http://www.whatfor.prv.pl
