Powstanie Warszawskie – to również miłość, o czym mówią lektury proponowane przez Romana Soroczyńskiego.
Obchody 79. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego przebiegają pod hasłem „Miłość istnieje zawsze”. Spośród związanych z powstaniem publikacji, które ostatnio dotarły do mnie, najbliższa temu hasłu jest książka, która została opublikowana przez Wydawnictwo Prószyński… w 2019 roku: Miłość’ 44 Agnieszki Cubały była już prezentowana na naszej stronie (zob. https://www.warszawa.pl/agnieszka-cubala-i-milosc-44/). Wobec tego przypomnę tylko jej notkę wydawniczą.
- Agnieszka Cubała, Miłość’ 44
- Redaktor prowadzący: Adrian Markowski
- Redakcja: Renata Bubrowiecka
- Korekta: Katarzyna Kusojć, Marianna Chałupczak
- Opracowanie graficzne i łamanie: Ewa Wójcik
- Projekt okładki: Paweł Panczakiewicz
- Ilustracja na okładce: © Eugeniusz Lokajski „Brok” / Zbiory MPW
- Wydawca: Prószyński Media Sp. z o.o., 2019
- ISBN 978‑83‑8295‑365-7
W tym roku Agnieszka Cubała opublikowała książkę Wolność’44 Jaką lekcję przynosi nam dziś powstanie warszawskie? – również przedstawianą na naszej stronie (zob. https://www.warszawa.pl/wolnosc-44-jaka-lekcje-przynosi-nam-dzis-powstanie-warszawskie/).
Dowodem tego, jak słuszne jest hasło „Miłość istnieje zawsze”, jest treść książki Z powstania do Auschwitz autorstwa Niny Majewskiej-Brown. I nie chodzi tu tylko o miłość damsko-męską, ale również, a może i przede wszystkim, o miłość w rodzinie. Narratorkami pierwszej części książki są Maria i Zofia – matka i córka. Gdy wybuchło Powstanie Warszawskie, rodzina mieszkała w kamienicy przy Żurawiej 28. 1 sierpnia Maria i jej córki, drylowały wiśnie, a ojciec poszedł do pracy. Nigdy już z niej nie wrócił. Ten letni sierpniowy dzień stał się początkiem apokalipsy, która przetoczyła się nad ich głowami. Zwykli cywile zapłacili za nią najwyższą cenę. Nikt ich nie pytał o zdanie. Nikt ich nie uprzedził, chociaż w mieście było czuć atmosferę przygotowań do powstania. Mimo tego niespodziewanie cywile znaleźli się w wirze historii, który pochłonął setki tysięcy niewinnych, bezbronnych ludzi. Wraz z rozwojem sytuacji można śledzić zmianę nastawienia osób cywilnych do powstania i do powstańców: od euforii poprzez rozpacz do oskarżeń o zniszczenie miasta.
Zofia ze swoją siostrą, Anielą, doświadczyły piekła obozu Auschwitz. Później Zofia trafiła do Ravensbrück. Chociaż przetrwała, nie miała do kogo i do czego wracać.
Nina Majewska-Brown jest absolwentką UAM w Poznaniu. Przez lata pracowała w agencjach reklamowych i wydawnictwach, gdzie promowała największych autorów literatury polskiej i zagranicznej. Debiutowała w 2015 roku przebojową książką Wakacje. Jest znana z powieści obyczajowych (m.in. Nina, Mąż na niby, Żona na zamówienie, Tylko dla dorosłych, Tylko tu i teraz), ale ma też na swoim koncie kryminał Grzech oraz sagę historyczną Zakładnicy wolności. Efektem jej zainteresowań historią są bestsellerowe powieści Tajemnica z Auschwitz, Anioł życia z Auschwitz, Dwie twarze. Życie prywatne morderców w Auschwitz oraz Ostatnia więźniarka z Auschwitz, za którą otrzymała nagrodę „Lubimy czytać 2021”.
Druga część książki zawiera relacje osób, które przeżyły powstanie. Są to wspomnienia z okresu samego powstania, jak i z późniejszego okresu: z obozów, z dróg ewakuacyjnych czy z miejsc pracy przymusowej. Jeden z bohaterów książki, pan Jerzy Bednarczyk, powiedział:
Z perspektywy (…) lat niewiele można odtworzyć z tego, co widziałem wtedy, w pierwsze i następne dni Powstania Warszawskiego. Pamięć jest mechanizmem selektywnym, w dobrym sensie tego słowa. Zapomina się bowiem o małych, nieważnych sprawach, ale wszelkie wydarzenia zatrzymuje się w pamięci na długo. Opisałem wyłącznie swoje osobiste doświadczenia i przeżycia. Nie ma ani jednej sceny czy zdarzenia, w których bym nie uczestniczył. A jednak to tylko część wydarzeń i przeżyć z wielkiego bagażu wspomnień z powstania.
Zbieranie tych cząstek wspomnień w całość jest wielką zasługą Archiwum Muzeum Auschwitz-Birkenau i Archiwum Muzeum Powstania Warszawskiego, ze zbiorów których pochodzą relacje. Podziwiam Ninę Majewską-Brown za to, że doskonale połączyła te relacje z fabularyzowaną opowieścią o życiu i dramacie rodziny ze Śródmieścia Warszawy oraz ze skrótowym kalendarium, a także licznymi aneksami i przypisami. Dzięki temu z jednej strony mamy powieść, a z drugiej kompendium Powstania Warszawskiego.
- Nina Majewska-Brown, Z powstania do Auschwitz
- Redaktorki prowadzące: Beata Kołodziejska, Joanna Markiewicz
- Redakcja: Agnieszka Horzowska
- Korekta: Ewa Grabowska, Joanna Markiewicz
- Projekt okładki i stron tytułowych: Piotr Majewski
- Redaktor techniczny: Marcin Adamczyk
- Wydawca: Wydawnictwo Bellona, Warszawa, 2023
- ISBN 978-83-11-17014-8
Bohater kolejnej książki nie miał szczęścia do miłości – przynajmniej podczas Powstania Warszawskiego. Zresztą nie na tym skupia się Daniel Koreś – autor książki W cieniu wyroku na miasto. Pułkownik dyplomowany Józef Szostak „Filip” (1897–1984). Biografia szefa Oddziału III i szefa operacji KG AK. Bohater publikacji, jako wybitny kawalerzysta i oficer, walczył w Legionach oraz podczas wojny polsko-bolszewickiej. Był sztabowcem w Wyższej Szkole Wojennej i oficerem operacyjnym w jednym z oddziałów Sztabu Głównego Wojska Polskiego. We wrześniu 1939 roku dowodził 13. Pułkiem Ułanów Wileńskich, a podczas okupacji był szefem Oddziału III Komendy Głównej ZWZ/AK i szefem pionu operacyjnego Komendy Głównej AK. Po upadku Powstania Warszawskiego trafił do Oflagu IIC w Woldenbergu [obecnie Dobiegniew – przyp. RS]. Po wojnie pełnił między innymi funkcję dyrektora Kopalni Glin Ogniotrwałych w Ujeździe Górnym oraz w Jaroszowie. Niestety, do czasu… Jak większość „sanacyjnych i faszystowskich, przedwojennych” oficerów, został uwięziony. Tak się złożyło, że jego sprawie nadano kryptonim „Pułkownicy”. Wyszedł na wolność po czterech latach i 132 dniach, jednak długo jeszcze był „obywatelem drugiej kategorii”.
Daniel Koreś jest pracownikiem wrocławskiego IPN. Autor książek na temat wojskowych II Rzeczpospolitej i II wojny światowej, badacz historii gen. Stanisława Sosabowskiego. Spod jego pióra wyszły między innymi: 50 pułk piechoty strzelców kresowych im. Francesco Nullo, Generał brygady Aleksander Radwan-Pragłowski (1895–1974). Studium biograficzne oraz Tygrysy Sturmgeschütze Jagdpanthery. Niemieckie samodzielne pancerne formacje wsparcia 1939 – 1945. Organizacja i liczebność.
Funkcje pełnione przez pułkownika Józefa Szostaka podczas okupacji stały się dla autora pretekstem do przeprowadzenia szczegółowej i krytycznej analizy procesu decyzyjnego w Komendzie Głównej Armii Krajowej w ostatniej dekadzie lipca 1944 r. W rezultacie wypracował on nowe, pogłębione spojrzenie na jeden z kluczowych problemów polskiej historii najnowszej. Warto nadmienić, że po raz pierwszy w dotychczasowym dorobku historiografii tak drobiazgowo poddano surowej ocenie działalność w czasie powstania warszawskiego sztabu ścisłego dowódcy AK, którego Szostak „Filip” był jedną z kluczowych postaci.
Autor zaznaczył we wstępie:
Biografistyka wojskowa XX w. nie jest łatwą dziedziną pisarstwa historycznego.
Tym bardziej należy cieszyć się, że Daniel Koreś znalazł tę niszę i zajął się nią w sposób dogłębny: sięgnął do licznych źródeł, zamieścił w publikacji sporo ciekawych zdjęć i, co ważne, nie unika omawiania kontrowersyjnych tematów, czego dowodem jest omawiana książka.
- Daniel Koreś, W cieniu wyroku na miasto. Pułkownik dyplomowany Józef Szostak „Filip” (1897–1984). Biografia szefa Oddziału III i szefa operacji KG AK
- Redakcja, indeks nazwisk, indeks geograficzny i wykaz skrótów: Jacek Cielecki
- Korekta: Jolanta Pawlak, Joanna Misztal
- Projekt graficzny, projekt okładki, DTP: Joanna Pietruszewska
- Zdjęcie na okładce: mjr Józef Szostak, 1931 r. (NAC)
- Wydawcy: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa // Oddział IPN – KŚZpNP we Wrocławiu, 2023
- ISBN 978-838229-759-1
