Czy wiesz, że… mamy rocznicę?
60 lat temu, 14 czerwca 1958 r., w Instytucie Badań Jądrowych w Świerku pod Warszawą (obecnie NCBJ) uruchomiono pierwszy w Polsce doświadczalny reaktor jądrowy EWA?
Po 1955 roku, kiedy zdjęto klauzulę tajności z tematu pokojowego wykorzystania energii jądrowej, Związek Radziecki mógł zaoferować krajom socjalistycznym sprzedaż reaktorów doświadczalnych opracowanych w ZSRR. Wartość kontraktu strona radziecka wyceniła na 15 mln USD i taką też ofertę przedstawiła krajom zainteresowanym zakupem. Jednakże przeprowadzona przez Instytut Badań Jądrowych analiza (mająca za podstawę porównanie kosztów zachodnich urządzeń podobnej klasy) wykazała, iż kwota ta jest poważnie zawyżona. W wyniku podjętych negocjacji ostateczną wartość transakcji ustalono na 5,5 mln USD za gotowy reaktor wraz ze wsadem paliwowym.
Budowa reaktora rozpoczęła się wiosną 1956 roku. Gotowa konstrukcja została przekazana przez Związek Radziecki. 31 maja 1958 roku reaktor osiągnął stan krytyczny, jego uruchomienie i przekazanie do eksploatacji nastąpiło 14 czerwca 1958 roku. Podobne reaktory powstały w tym czasie także w instytutach w Leningradzie, Obnińsku, Ałma-Acie, Taszkencie i Budapeszcie.
24 lutego 1995 roku reaktor wyłączono, ze względu na zużycie poszczególnych elementów i materiałów. Proces likwidacji rozpoczęto w roku 1997. Do 2002 roku usunięto paliwo jądrowe i substancje wysokoaktywne oraz zdemontowano reaktor. Planowane jest wykorzystanie korpusu reaktora jako suchego przechowalnika wypalonego paliwa.
Paliwo z reaktora, po zamknięciu w szczelnych pojemnikach wypełnionych gazem obojętnym (helem), przechowywane jest w mokrych przechowalnikach na terenie Instytutu. Jego część, wraz z paliwem z reaktora Maria (łącznie 450 kg wysoko wzbogaconego wypalonego paliwa), została w latach 2009–2010 wywieziona w pięciu transportach do Rosji (kraju pochodzenia).
Wizerunek reaktora został umieszczony na odwrotnej stronie banknotu 20 000 zł. Na stronie przedniej zamieszczono wizerunek Marii Skłodowskiej-Curie.
Rewers
Awers
W północnym narożniku hali reaktora EWA powstał w 1963 r. reaktor mocy zerowej MARYLA.
Reaktor EWA rocznie pracował około 3500 godzin. Nigdy nie uległ awarii, nie było także żadnego skażenia terenu.
Reaktor był wykorzystywany przede wszystkim do produkcji izotopów promieniotwórczych. Izotopy wytwarzane w reaktorze EWA, podobnie jak obecnie w reaktorze Maria, stosowane były w medycynie, przemyśle i innych dziedzinach nauki – do leczenia nowotworów, prześwietlania spawów, odlewów, kontroli grubości blach walcowanych.
Przeprowadzano szereg badań związanych z techniką reaktorową i energetyką jądrową. Badania materiałów obejmowały pomiary parametrów neutronowych (spowalniania i dyfuzji), pomiary właściwości jądrowych materiałów konstrukcyjnych i pochłaniających, badanie uszkodzeń materiałów pod wpływem promieniowania. W tzw. pętli energetycznej badano chłodziwa i moderatory, poddając je działaniu dużych strumieni neutronów. Wyznaczano liczby neutronów powstających w rozszczepieniu przy różnych energiach neutronów, badano pochłanianie neutronów w pasmach rezonansowych, badano dyfrakcję i rozpraszanie neutronów na strukturach krystalicznych i wiele innych.
Badania i prace przeprowadzane na reaktorze EWA umożliwiły rozwój fizyki reaktorowej, inżynierii reaktorowej czy elektroniki jądrowej.
Podczas eksploatacji reaktora przeprowadzano próby wykorzystania wody chłodzącej z drugiego obiegu do upraw szklarniowych w pobliżu budynku reaktora. Reaktor nie był jednak nigdy wykorzystywany w celach gospodarczych.
Dzień dzisiejszy.
W Świerku, dzielnicy Otwocka, 31 km od centrum Warszawy, mieści się nadal instytucja atomowa wywodząca się z Instytutu Badań Jądrowych, który został powołany do życia 4 czerwca 1955 r.
Dziś jest to Narodowe Centrum Badań Jądrowych – NCBJ – (ang. National Centre for Nuclear Research), które powstało 1 września 2011 r. z połączenia dwóch instytutów.
Instytut Energii Atomowej został włączony w struktury Instytutu Problemów Jądrowych, tworząc największy instytut badawczy w Polsce, zatrudniający ponad 1000 pracowników.
W skład NCBJ wchodzi 11 zakładów naukowych, 6 zakładów badawczo-rozwojowych, reaktor jądrowy Maria, dwa laboratoria nie posiadające statusu zakładów naukowych oraz zaplecze administracyjne i transportowe (Zakład Transportu Samochodowego Świerk). Prowadzą one badania w dziedzinach:
- fizyka cząstek elementarnych i promieniowania kosmicznego;
- fizyka jądrowa w szerokim zakresie energii;
- fizyka plazmy gorącej;
- fizyka akceleratorowa;
- badania materiałowe;
- rozmaite techniki pomiarowe, w tym szczególnie budowa detektorów promieniowania;
- elektronika jądrowa.
NCBJ uprawnione jest do prowadzenia studiów doktoranckich w zakresie fizyki doświadczalnej i teoretycznej oraz do nadawania stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego w dziedzinie fizyki.
