O niechęci urzędników do sztuki opowiada Hanna Dzielińska z TMH znana jako Hanka Warszawianka.
Kolejny felieton pod wspólną nazwą: Stolica historii. Przedstawiają członkowie Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie, które są już od dziewięciu miesięcy emitowane w każdą sobotę o 17:15, w nieco skróconej wersji, w Radiu Kolor.
Podcast Radia Kolor jest pod tekstem.
Z cyklu:
Stolica historii. Przedstawiają członkowie
Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie.
Odcinek XLIV:
Niechciane kolekcje
Opowiada Hanna Dzielińska
Hanka Warszawianka
Wyobraź sobie następującą sytuację:
zasiadasz we władzach miasta. Powiedzmy: Warszawy albo Krakowa. Przychodzi do Ciebie kolekcjoner i proponuje przekazanie miastu swoich zbiorów, ale pod warunkiem podarowania mu gruntu, na którym będzie mógł zbudować muzeum.
Co robisz? Zastanów się dobrze.
Właśnie o straconych szansach będzie ta opowieść.
Jej bohaterami będzie dwóch kolekcjonerów: Bronisław Krystall i Ignacy Korwin Milewski. Gdybyśmy nie mówili o historii, może powinnam do nich dołączyć jeszcze Grażynę Kulczyk, która ostatecznie swoje fantastyczne zbiory sztuki nowoczesnej wystawia w szwajcarskim Susch. Przypadek? Nic z tych rzeczy, polskiej stolicy po prostu nie udało się przekonać, że taka inwestycja to dobry pomysł. Jak się okazuje, nie pierwszy raz.
Bronisław Krystall przyszedł na świat w rodzinie żydowskiej, wywodzącej się z warszawskich Nalewek. Ojciec był sprawnym przedsiębiorcą i doszedł do dużych pieniędzy, dzięki czemu syn mógł odebrać staranne, zagraniczne wykształcenie. Studiował w Bernie i Marburgu, gdzie doktoryzował się z filozofii. Jego wielką pasją była sztuka. Z dużym upodobaniem obracał się wśród artystów, których chętnie wspierał. W gronie jego znajomych i przyjaciół był m.in. rzeźbiarz Henryk Kuna, malarze Wojciech Kossak i Jacek Malczewski, kompozytor Karol Szymanowski.
Kupował od nich dzieła sztuki, a ich wartość – jak się miało się okazać – stale rosła. Kolekcjonował też judaika, dzieła średniowiecznej sztuki sakralnej i paramenty liturgiczne. Ale najszybciej rosła jego kolekcja rzeźb, początkowo gromadzona w zbudowanej przez Krystalla kamienicy przy Mokotowskiej. Wreszcie kolekcjoner zaproponował miastu, że przekaże mu tę część zbiorów. Warunek: Warszawa ma przekazać grunt, na którym będzie mógł wybudować Muzeum Rzeźby. Wybrał teren nieopodal swojego domu, w okolica narożnika alej Ujazdowskich i Pięknej. Jak łatwo stwierdzić, do transakcji nie doszło, a miasto czekało na Muzeum Rzeźby jeszcze kilkadziesiąt lat. Skądinąd jej trzon stanowią prace Xawerego Dunikowskiego, również kupowane przez Bronisława Krystalla. Kolekcjoner na szczęście nie zraził się odmową i wkrótce został jednym z najważniejszych darczyńców Muzeum Narodowego, któremu – umierając pod koniec XX wieku – testamentowo przekazał swój dobytek.
Pozostajemy przy warszawskim Muzeum Narodowym, ale zmieniamy dyscyplinę sztuki. Jeśli zaglądasz czasem do przestronnego gmachu przy Alejach Jerozolimskich, na pewno kojarzysz serię autoportretów malarzy, którzy pozują z paletą, pędzlami, zawsze w jednakowej pozie. Jeden się wyłamał, ale… i tak znasz go najlepiej: to autoportret Jana Matejki.
Tak dochodzimy do kolejnego kolekcjonera, który chciał sprzedać swoje zbiory (obrazy), ale…ani Lwów, ani Kraków, ani Warszawa nie były nimi zainteresowane. Może dlatego, że również oczekiwał przestrzeni ekspozycyjnej?
Mowa o Ignacym Korwin Milewskim, zamożnym ziemianinie (w końcu i hrabim), absolwencie uniwersytetu w Dorpacie, który chciał zostać malarzem. Wyjechał więc do Monachium, gdzie odebrał stosowne wykształcenie.
Po niewczasie (czytaj: po ukończeniu kolejnych studiów) doszedł jednak do wniosku, że w tej konkurencji są od niego lepsi. I wtedy wykonał woltę, za którą powinniśmy być mu wdzięczni do dziś. Dysponując znaczną gotówką (prowadził rozległe interesy), zaczął wspierać kolegów-monachijczyków, przyjaciół ze studiów, kupując ich obrazy. Zarówno te gotowe (rzadziej) jak i te, które tworzyli na jego zamówienie. Mecenasem był hojnym, choć wymagającym: zarówno Józef Pankiewicz, jak i Wojciech Gerson utyskiwali nieraz na niekończące się poprawki, ale ostatecznie obie strony wychodziły zadowolone.
Opus magnum Ignacego Korwina Milewskiego była wspomniana już wyżej kolekcja autoportretów najważniejszych malarzy swojej epoki. Starannie wybrał twórców i dokładnie poinstruował ich, w jakim ujęciu i z jakimi akcesoriami mają się namalować. Siedemnaście obrazów z tej serii (m.in. Jacka Malczewskiego, Anny Bilińskiej – niedokończony, bo artystka zmarła, Jana Matejki, który jako jedyny wyłamał się ze schematu) zdobi dziś ściany Muzeum Narodowego w Warszawie.
Część dzieł zaginęła.
Oprócz tego w kolekcji MNW są ikoniczne obrazy polskich twórców, m.in. „Babie lato” Chełmońskiego czy „Święto trąbek” Aleksandra Gierymskiego.
Ale pomysł kolekcjonera był inny.
W latach 80. XIX wieku postanowił ofiarować swoją kolekcję polskiemu społeczeństwu. Nie miał precyzyjnego planu: zależało mu jedynie na tym, żeby nie trafiła ona do magazynów, a była godnie eksponowana. Rozmawiał z władzami Lwowa – fiasko; Krakowa – o przekazaniu działki przy placu Szczepańskim (ciekawe, dziś stoi tam Pałac Sztuki), Warszawy. Wszędzie odchodził z kwitkiem i ostatecznie stworzył wystawę objazdową, która rzuciła na kolana m.in. Wiedeń.
Kilkadziesiąt lat później sytuacja finansowa hrabiego – wówczas już właściciela pałacu projektu Teodora Talowskiego na prywatnej wyspie w Chorwacji – uległa znacznemu pogorszeniu. Zaproponował kupno swoich obrazów m.in. warszawskiej placówce. Muzeum nie miało wystarczających środków, więc dużą część kolekcji kupił znany stołeczny antykwariusz Abe Gutnajer. To od niego, z dużym przebiciem, ostatecznie MNW kupi w końcu część zbiorów Ignacego Korwina Milewskiego…
Państwo samorządowcy, nie idźcie tą drogą.
Hanna Dzielińska
(Hanka Warszawianka)
Dziennikarka i publicystka, varsavianistka, autorka filmów dokumentalnych m.in. „Grupa” o batalionie Krybar i reportaży historycznych (m.in. o Marcu ’68), serii reportaży nt. Mokotowa, warszawskiego getta, autorka artykułów nt. dziedzictwa historycznego i artystycznego Warszawy, serii spacerowników o żydowskiej Warszawie.
Członkini Zespołu ds. Historycznych Pracowni Artystycznych przy Prezydencie Miasta Warszawy.
Laureatka III nagrody w konkursie architektoniczno-urbanistycznym „Gdzie jest Muzeum Niepodległości” oraz II nagrody w konkursie na upamiętnienie Wielkiej Synagogi.
Autorka „Historycznego Kalendarza Mokotowskiego”, „Paszportu Ursynowskiego”, Warszawskiego Kalendarza Ilustrowanego, Notesu Podróżnika oraz serii spacerowników po Mokotowie i Ursynowie.
Prowadzi spacery, gry miejskie oraz imprezy integracyjne oparte na historii i architekturze Warszawy. Italianistka i historyczka sztuki.
Od końca 2022 należy do Towarzystwa Miłośników Historii.
Podcast Radia Kolor
3:33 min.
(kliknij logo)
Zobacz też inne odcinki cyklu:
- Lista odcinków: [LINK]
