Warszawa Iwaszkiewicza

Warszawa Jarosława Iwaszkiewicza – to „warszawski” portret pisarza i poety. Książkę prezentuje Roman Soroczyński.

Książka Warszawa Jarosława Iwaszkiewicza – to spojrzenie na „warszawski” portret wybitnego pisarza i poety, Jarosława Iwaszkiewicza. Portret oryginalny, który opowiada o pisarzu i Warszawie lat 1902 – 1980. Portret, który został zbudowany ze spuścizny literackiej wielkiego twórcy i zapisków prywatnych Jarosława Iwaszkiewicza, a wszystkie elementy są scalone dzięki reporterskiej penetracji i pasji autora – Tomasza M. Lerskiego. Znakomity varsavianista już od szesnastego roku życia publikuje artykuły w prasie stołecznej! Pisuje o warszawskich zabytkach i dawnych firmach, ale też o kwestiach muzycznych – oczywiście, w kontekście Warszawy. Spod jego pióra wcześniej wyszło wiele publikacji. Wśród nich są Warszawa Marii Dąbrowskiej i Warszawa Antoniego Słonimskiego. Najnowsza pozycja, Warszawa Jarosława Iwaszkiewicza, jest zamknięciem tryptyku „Portret miasta w zwierciadle literatury” – cyklu książek poświęconych stolicy, widzianej okiem najwybitniejszych polskich pisarzy XX wieku. „Nikt z pisarzy polskich żyjących wcześniej nie doświadczył – ani nawet nie mógł sobie wyobrazić – tak radykalnej metamorfozy swego miasta” – napisał Tomasz M. Lerski.

W 2019 roku obchodzimy 125. rocznicę urodzin Jarosława Iwaszkiewicza, który przez ponad 80 lat bacznie śledził zmiany zachodzące w stolicy. W cytowanych fragmentach swoich dzieł pisarz wspomina dzieciństwo – ze słodkimi chwilami w Pijalni Czekolad Wedla, warszawskie środowisko artystyczne, bitwę warszawską w 1920 roku. Dominują jednak opisy trzech największych dramatów w życiu miasta: września 1939 roku, funkcjonowania i likwidacji getta warszawskiego oraz powstania warszawskiego. Dużo tu okrucieństwa i osobistych tragedii, ale też opowieści pozytywnych, w których ludzie biorą śluby (np. Krzysztof Baczyński) czy ratują swoich bliskich z Pawiaka. Iwaszkiewiczowi również groziło niebezpieczeństwo: pewna uzbrojona grupa podejrzewała, że – skoro ma pieniądze – współpracuje z Niemcami, za co miał być zabity. Poeta spokojnie wytłumaczył, jakie jest źródło funduszy, co bardzo ucieszyło przedstawiciela grupy. Co ciekawe, obaj panowie rozmawiali równocześnie o poezji skamandryckiej i nieskamandryckiej. Mam wrażenie, że niemal każdy opis zawiera odniesienia do świata artystycznego – zarówno z przeszłości, jak i ówczesnych czasów.

Jarosław Iwaszkiewicz podziwia piękno i specyfikę Warszawy, pisząc między innymi: „Ważniejsze dla mnie, że Warszawa miała swój charakter”. Mnie osobiście zachwycił fragment Notatek 1939-1945: „Kiedy się szło Alejami Jerozolimskimi ku trzeciemu mostowi, kiedy widziało się tam w głębi zasłony niebieskich wiosennych mgieł albo jesienne zielone blaski na niebie, kiedy brązowe dywany jesiennych chryzantem zlewały się wzdłuż trotuarów w jedną plamę, kiedy kolejowym mostem przemykał pociąg, a dołem na szerokiej Wiśle czepiał się filarów mostowych popielaty dym parowca – to było bardzo piękne!”.

Pisarz łączył uwielbienie Warszawy z krytyką miasta. Do wielu zmian był nastawiony krytycznie, ale angażował się również w powojenną odbudowę miasta. Jednocześnie zauważał, że po II wojnie światowej Warszawa nie została odbudowana, lecz zbudowana od nowa. W ten sposób zupełnie nowe nie jest i już nigdy nie będzie starą Warszawą. Tym bardziej, że wraz z nową architekturą, pojawili się nowi mieszkańcy, których dzisiaj nazywa się „słoikami”.

Jarosław Iwaszkiewicz napisał: „Ci, co zbierają książki o Warszawie […] nie mają kłopotu, wybór jest liczny. Ale jeżeli chcą mieć w swojej bibliotece wszystko, co się pisze o Warszawie, to kłopot się rodzi: trzeba wiele miejsca w domu, aby to wszystko pomieścić, nie mówiąc już o tym, że trzeba bardzo wiele pieniędzy, aby to wszystko, co się o Warszawie ukazuje, móc sobie kupić” (w: Rozmowy o książkach. O Warszawie inaczej). Autor niniejszego artykułu nie ma aż takich ambicji, ale też ma sporą bibliotekę, do której dokupił dwie pozostałe książki tryptyku i usiadł do lektury, do czego zachęca P.T. Czytelników.