O słynnej bielańskiej uczelni, czyli o Akademii Wychowania Fizycznego, opowiada dr Kamil Potrzuski z Towarzystwa Miłośników Historii.
Felieton pod wspólną nazwą: Stolica historii. Przedstawiają członkowie Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie, które są już od ponad półtora roku emitowane w każdą sobotę, w nieco skróconej wersji, w Radiu Kolor.
Podcast Radia Kolor jest pod tekstem.
Z cyklu:
Stolica historii. Przedstawiają członkowie
Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie.
Odcinek LXII:
Bielańska uczelnia
Opowiada Dr Kamil Potrzuski
Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie obchodzi w 2024 roku roku jubileusz 95-lecia.
Ta szkoła wyższa jest nie tylko najstarszą uczelnią wychowania fizycznego w Polsce, ale i zabytkowym gmachem położonym w pięknej, zielonej okolicy w bezpośrednim sąsiedztwie cennego przyrodniczo (a dawniej służącego piknikom i zabawom) Lasu Bielańskiego. Uczelnia stanowi pomnik historii i tradycji wychowania fizycznego i sportu w Polsce.
15 lutego 1927 roku, na posiedzeniu Rady Naukowej Wychowania Fizycznego, któremu przewodniczył osobiście Józef Piłsudski, zapadła decyzja o powołaniu do życia Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego. Powstał komitet budowy, na czele którego stanął Felicjan Sławoj – Składkowski, późniejszy wieloletni premier Rzeczpospolitej. Piłsudski osobiście dopilnował, aby Sejm przeznaczył 5 milionów złotych z nadzwyczajnej nadwyżki budżetowej na budowę gmachu.
Zadanie zaprojektowania kompleksu powierzono profesorowi Politechniki Warszawskiej Edgarowi Norwerthowi.
Prace budowlane ruszyły wiosną 1928 roku, a kierował nimi Maksymilian Dudryk. W grudniu tego samego roku odbyła się uroczystość wmurowania tablicy pamiątkowej związanej z powołaniem uczelni „aby niezłomny był duch i tężyzna fizyczna Narodu”. Co ciekawe, podobno pierwotnie planowano ją na 11 listopada, ale kamieniarz nie zdążył wywiązać się ze zlecenia na czas i wykonać tablicy.
Prace przy realizacji gmachu szybko postępowały naprzód, w prasie pisano o „iście amerykańskim tempie budowy”, Na jej terenie uwijało się nawet 1300 robotników, a na potrzeby transportu materiałów budowlanych ułożono specjalną kolej wąskotorową o łącznej długości sześciu kilometrów.
29 listopada 1929, w dniu, który do dziś na AWF celebrowany jest jako Święto Uczelni, odbyła się pierwsza uroczysta inauguracja roku akademickiego. Przez kilka lat pracowała tu również, aż do tragicznej i nieco zagadkowej śmierci, bliska przyjaciółka Marszałka Piłsudskiego- Eugenia Lewicka.
Choć nie wszystkie założenia projektu Norwertha udało się zrealizować (nie powstał m.in. stadion olimpijski, pływalnia otwarta, fontanna czy tor wioślarski), kompleks uczelni i tak mógł imponować.
Zbudowano go w efektownym stylu umiarkowanego, klasycyzującego modernizmu. W latach 30. był jedną z wizytówek Warszawy. Przyjeżdżały tu wycieczki i delegacje krajowe i zagraniczne, w tym z odległych Stanów Zjednoczonych, Chin, Japonii czy Afryki Południowej. Współpracę z uczelnią podejmowały renomowane ośrodki, na czele ze słynnym kalifornijskim Uniwersytetem Stanforda.
Pływalnia na Bielanach, uruchomiona w 1937 roku, jest najstarszą pełnowymiarową pływalnią krytą w Warszawie działającą do chwili obecnej. Wiosną 1939 w dość dramatycznych okolicznościach, jako następstwo trwającego kilka dni roku strajku studenckiego uczelnia uzyskała prawo do nadawania absolwentom tytuł magistra wychowania fizycznego. Ośrodek bielański był również miejscem wyczynowego treningu sportowego.
W latach 30. odbyły się tu się dwa obozy przedolimpijskie polskiej kadry narodowej. Podczas przygotowań do igrzysk w Berlinie ćwiczono nawet defiladę podczas ceremonii otwarcia, a ekipę Polek prowadziły lekkoatletki, późniejsze medalistki olimpijskie Jadwiga Wajsówna, Maria Kwaśniewska i Stanisława Walasiewicz.
Do grona wybitnych absolwentów AWF (nazwę tę uczelnia nosi od 1938 roku) należeli między innymi zamordowany przez hitlerowców w Palmirach mistrz olimpijski Janusz Kusociński, narciarz i olimpijczyk Bronisław Czech czy oszczepnik, fotograf powstania warszawskiego Eugeniusz Lokajski.
Podczas kampanii wrześniowej bielańskiego kompleksu bronił 60. Pułk Piechoty z Ostrowi Mazowieckiej. Z chwilą rozpoczęcia okupacji AWF została przejęta przez Niemców i przeznaczona na koszary lotnictwa wojskowego (Luftwaffe). W czasie powstania warszawskiego zabudowania na Bielanach pozostały w rękach niemieckich.
Gmachy Akademii uniknęły jednak całkowitej destrukcji po klęsce powstania, dzięki czemu, po kapitalnym remoncie, od późnej jesieni 1946 roku Akademia Wychowania Fizycznego działa już nieprzerwanie aż do dziś. W okresie PRL AWF nosiła imię komunistycznego generała Karola Świerczewskiego.
W latach 60. kompleks ogromnie wzbogaciła hala gier oraz pawilony sportów walki projektu znakomitego szermierza i architekta Wojciecha Zabłockiego, o charakterystycznych, rzadko stosowanych w polskim klimacie wklęsłych dachach przywodzących na myśl latające dywany.
,
Na lata 60. i 70. przypadał okres największej świetności klubu „Relax”, gdzie karierę rozpoczynała m.in. studentka uczelni Maryla Rodowicz. Wkrótce po wojnie rozpoczął działalność klub sportowy AZS – AWF Warszawa, którego najsłynniejszymi zawodnikami byli m.in. mistrzowie olimpijscy Waldemar Baszanowski, Jacek Wszoła, a z czasów mniej zamierzchłych Paweł Nastula, Otylia Jędrzejczak czy Tomasz Majewski.
Uczelnia rozwijała się również instytucjonalnie. Ukształtował się Wydział Rehabilitacji, powstawały nowe kierunki, a w latach 60. AWF uzyskał uprawnienia do nadawania stopni doktora, a kilka lat później doktora habilitowanego nauk o kulturze fizycznej. W 1970 roku powstała filia AWF w Białej Podlaskiej, a znaczne inwestycje podjęto również na jubileusz 50-lecia w 1979 roku, kiedy to powstał chociażby Dom Akademicki Rotacyjny, w którym w ostatnich czterech dekadach zamieszkiwały całe rzesze studentów pobierających nauki w bielańskim kompleksie.
Po transformacji ustrojowej i gospodarczej władze uczelni starają się, aby była ona w stanie sprostać wymaganiom współczesności i utrzymywać wysoki poziom kształcenia specjalistów kultury fizycznej (nauczycieli wf, instruktorów, trenerów), badań nad szeroko pojmowanym wpływem ruchu na organizm człowieka, wspierania sportu wyczynowego i służby lokalnej społeczności Bielan. Służą temu kolejne modernizacje infrastruktury czy nowe inwestycje, jak choćby oddany do użytku w 2016 roku na terenie AWF trampolinowy plac zabaw dla najmłodszych Bielańczyków.
W najnowszych dziejach uczelnię wielokrotnie odwiedzali znamienici goście, na czele z Prezydentem RP Aleksandrem Kwaśniewskim, który uświetnił swoją obecnością uroczystą inaugurację roku akademickiego 1998, a także dr Jacques’iem Rogge, przewodniczącym Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, który odebrał tu w 2004 roku doktorat honoris causa. Najnowsza historia AWF dzieje się na naszych oczach i wypada życzyć całej społeczności akademickiej wszystkiego najlepszego z okazji jubileuszu.
Dr Kamil Potrzuski
Absolwent historii UW.
Pracownik badawczo – dydaktyczny Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie, historyk sportu warszawskiego i dziejów polskiego ruchu olimpijskiego.
Autor książki nagrodzonej w konkursie varsavianistycznym im. Hanny Szwankowskiej w 2023 roku, pt: „Infrastruktura sportowa międzywojennej Warszawy” (Wydawnictwa UW).
Członek TMH od 2023 roku.
Podcast Radia Kolor
3:55 min.
(kliknij logo)
Zobacz też inne odcinki cyklu:
- Lista odcinków: [LINK]
